Gurutattvavinischay Part 1

SR No.: 001507
Original Sutra Author: Yashovijay Upadhyay
Author: Rajshekharsuri
Publisher: Jain Sahitya Vikas Mandal
Publication Year: 1985
Total Pages: 416
Language: Prakrit, Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Principle
File Size: 30 MB

Page 81

गुरुतत्त्वविनिश्चये प्रथमोल्लासः ]
[ ૪૨ આ વિષે (વિશેષાવશયક ભાષ્ય ગા. ૨૨૮૯ થી ૨૨૯૩) ભાષ્યકારે કહ્યું છે કે – આરક્ષિતસૂરિએ મતિ–મેધા-ધારણાથી યુક્ત પણ શિષ્ય દુર્બલિકાપુષ્પમિત્રને શ્રત રૂપ સમુદ્રને કષ્ટથી ધારણ કરે તે જાણીને વિશિષ્ટ જ્ઞાનનો ઉપયોગ મૂકવા દ્વારા ભવિષ્યના શિષ્યોને મતિ–મેધાધારણમાં બહુ નબળા જાણીને, તથા ક્ષેત્ર-કાલનું સ્વરૂપ જાણીને, શિષ્યો ઉપર અનુગ્રહ કરવા શિષ્યો સુખપૂર્વક સમજી શકે, સુખપૂર્વક યાદ રાખી શકે વગેરે કારણોથી અનુયેગોને અલગ કર્યા તથા નયની સૂક્ષ્મ વ્યાખ્યાઓ ન કરી. (૨૨૮૯-૯૦-૯૧)
અપરિણત શિષ્યો નયના પિતાના વિષયમાં અશ્રદ્ધાળુ બનીને, અતિપરિણત શિષ્યો કોઈ એક જ નયના વિધ્યને એકાંતે પકડીને, અને મને ભિન્ન ભિન્ન વક્તવ્યમાં વિરોધ માનીને. મિથ્યાત્વ ન પામે, તથા પરિણત શિવે સૂક્ષ્મ વગેરે નમેદને સમજી ન શકે, એ માટે આરક્ષિતસૂરિએ કાલિક અને ઉકાલિક વગેરે સત્રોમાં નાની વિસ્તૃત વ્યાખ્યા કરી નથી. (૨૨૯૨-૩)
શરૂઆતના ત્રણ નથી કુશળ બનેલ શિષ્ય દષ્ટિવાદ ભણવાને યોગ્ય બને છે. આથી અહીં કેવળ પ્રારંભના ત્રણ નથી લક્ષિત વ્યવહાર અધિકાર છે. આ વિષે (વિ, અ, ભા. ગા. ૨૨૭૬ માં) કહ્યું છે કે-“લેકમાં પ્રાયઃ વ્યવહાર સુધીના ત્રણ નોથી વ્યવહાર થાય છે. આથી શિષ્યની મતિને વિકસિત બનાવવા માટે કાલિકસૂત્રમાં સ્કૂલ વ્યવહારના અને જણવનાર નિગમ, સંગ્રહ અને વ્યવહાર એ ત્રણ નો અધિકાર છે.” આ વિષે આવશ્યક સૂત્રમાં નીચે પ્રમાણે (હવે પછીની મૂળ ગાથામાં કહેવાશે તે પ્રમાણે) કહ્યું છે. ()
एएहिं दिट्ठिवाए, परूवणा मुत्तअत्थकहणा य ।
इह पुण अणभुवगमो, अहिगारो तीहि ओसन्नं ॥५०॥ 'एएहिति । एतैः' नैगमादिनयैः सप्रभेदैर्दृष्टिवादे सर्ववस्तूनां प्ररूपणा क्रियत इति वाक्यशेषः, सूत्रार्थकथना च । न च वस्तूनां सूत्रार्थानतिलङ्घनात्समुच्चयोऽनर्थक इति शङ्कनीयं, सूत्रोपनिबद्धस्यैव सूत्रार्थत्वेन विवक्षणात् तद्वयतिरेकेणापि वस्तुसम्भवात् । 'इह' पुनः कालिक श्रुतेऽनभ्युपगमः, नावश्यं नयाख्या कार्येति भावः । यदि च श्रोत्रपेक्षया नयविचारः कर्त्तव्यस्तदा त्रिभिराधनयैः 'उत्सन्न' प्रायेणाधिकारः, तैरेव लोकव्यवहारपरिसमाप्तेरिति । न च कालिकसूत्रे नयानवकाशादाद्यस्त्रिभिर्नयैरपि कथं व्याख्या ? इति शङ्कनीय, परिकर्मणार्थं नयपरिग्रहस्यात्राप्यभिधानाद्, अशेषन यप्रतिषेधस्य त्वाचार्यविनेयविशिष्टबुद्धधभावापेक्षत्वात्, श्रोतृवक्तृ
૧ મતિ-બેધશક્તિ. મેધા પાઠશક્તિ. ધારણા=અવધારણુ શક્તિ.
૨ શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિના પહેલાં દરેક સૂત્રમાં ચરણકરણનુયોગ, ધર્મકથાનુગ, ગણિતાનુયોગ અને દ્રવ્યાનુયોગ એ ચારે અનુયોગોની વિસ્તૃત વ્યાખ્યા થતી હતી. પણ આર્યરક્ષિતસૂરિએ અહી જણાવેલ કારણેથી આ ચાર અનુયોગને અલગ કર્યો. એટલે આચારાંગ વગેરે સુત્રોમાં ચરણ-કરણ (=આચાર) નો વિષય મુખ્ય રાખ્યો. ઉત્તરાધ્યયન વગેરે સૂત્રોમાં ધમકથાને વિષય મુખ્ય રાખ્યો. સૂર્યપ્રાપ્તિ વગેરે સૂત્રોમાં ગણિત વિષય મુખ્ય રાખે. સૂયગડાંગ વગેરે સૂત્રોમાં દ્રવ્ય (વાદિ દ્રવ્ય)નો વિષય મુખ્ય રાખ્યો.