________________
गुरुतत्त्वविनिश्चये प्रथमोल्लासः ]
| [ ૩૨ નિશ્ચયથી જ સિદ્ધિ થાય (ગા. ૧૮) એ કથનનું સમાધાન –
નિશ્ચયથી જ સિદ્ધિ થાય છે એમ જે કહ્યું તે બરાબર જ છે. કારણ કે – નિશ્ચયશબ્દ અન્વથ (= બંધ બેશતા અથવાળો) છે. નિશ્ચયશબ્દનો ફલસિદ્ધિ અર્થ છે, (એટલે ફલસિદ્ધિ કહો કે નિશ્ચય કહે એ એક જ છે. નિશ્ચય એટલે જ ફલસિદ્ધિ. આથી નિશ્ચય વિના ફલસિદ્ધ ન થાય.) પણ વ્યવહાર વિના પરમાર્થથી નિશ્ચય જ સિદ્ધ થતું નથી = આવતું નથી. કારણ કે વ્યવહાર વિનાને નિશ્ચય અર્થશૂન્ય શબ્દમાત્ર છે. આમ નિશ્ચયથી જ સિદ્ધિ છે, એમ માનવામાં પણ અર્થપત્તિથી વ્યવહારને સ્વીકાર થઈ જાય છે. કારણ કે સમ્યગદષ્ટિ બે ના મુખ્ય-ગૌણભાવથી પરસ્પર એકબીજાના વિષયમાં મળેલા છે. આ વિષે ઘનિર્યક્ત (ગા. ૭૬ર) માં કહ્યું છે કે –
નિશ્ચયનયને માનનારા કેટલાકે પરમાર્થથી નિશ્ચયને જાણતા નથી. આથી તે સ્વ-પરના ચરણ-કરણને નાશ કરે છે. પોતે બાહ્ય વૈયાવચ્ચ આદિ ક્રિયાઓમાં આળસુ બનીને પિતાના ચરણ-કરણનો નાશ કરે છે, અને શ્રોતાઓને ચરણ-કરણ આદરવા યોગ્ય નથી એમ ઠસાવીને તેમના પણ ચરણ-કરણને નાશ કરે છે.”
પ્રશ્નનિશ્ચયનયને જ માનનારાઓ પરમાર્થથી નિશ્ચયને જાણી શકતા નથી તેનું શું કારણ?
ઉત્તર –બાહ્ય ક્રિયા કરવામાં આળસ એ આનું કારણ છે. પોતાની આ આળસને પોષવા નિશ્ચયને સમજ્યા વિના જ પકડી લે છે. આને સાર એ છે કે–નિશ્ચયને એકાંતે ન પકડતાં વ્યવહારમાં તતપર બનવું જોઈએ. [૩૬-૩૭] निश्चयतो निश्चयस्य स्वरूपमाह---
जो णिच्छओ पवट्टइ, हेउसरूवाणुबंधपडिपुण्णो ।
सो णिच्छयओ णेप्रो, वायामित्तेण इअरो उ ॥३८।। 'जो णिच्छओ'ति । यो निश्चयः प्रवर्तते हेतुस्वरूपानुबन्धप्रतिपूर्णः 'सः ' निश्चयो निश्चयतो ज्ञेयः। 'इतरः' हेतुस्वरूपानुबन्धविकलस्तु 'वाइमात्रेण' निश्चयशब्दमात्रेण निश्चयाभास इति ચાવત્ રેટા
પરમાર્થથી નિશ્ચયનું સ્વરૂપ જણાવે છે –
જે નિશ્ચય હેતુ, સ્વરૂપ અને અનુબંધથી સંપૂર્ણ છે, તે જ નિશ્ચય પરમાર્થથી નિશ્ચય છે. હેતુ આદિ ત્રણથી રહિત નિશ્ચય શબ્દમાત્રથી નિશ્ચય છે, અર્થાત્ નિશ્ચયાભાસ છે. [૩૮] हेत्वादिस्वरूपमाह
हेउ विसुद्धा किरिया, एगग्गालंबणं सरूवं तु । अणुबंधो इह णेप्रो, जगहियवित्ती समावत्ती ॥३६॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
