Page Text
________________
રામાધાન સમાધાન કરતાં ઉપાધ્યાયજી સૌથી પહેલાં કેવળ નિશ્ચયવાદીને તેની નિશ્ચય વિશેની માન્યતામાં પકડે છે. તેઓ તેને કહે છે કે “તું નિશ્ચયથી જ ફળસિદ્ધિ કહે છે તે સત્ય છે. પણ નિશ્ચયનું ખરું સ્વરૂપ નથી સમજત. નિશ્ચયના તથ્ય સ્વરૂપમાં વ્યવહારને પણ સમાવેશ થઈ જાય છે. કારણ કે ગણ–પ્રધાનભાવે પરસ્પર સાપેક્ષ ન સ્વીકાર્યા સિવાય સમ્યગ્દષ્ટિ સંભવે જ નહિ. અધિકાર કે પરિસ્થિતિને લીધે ક્યાંક નિશ્ચય તે ક્યાંક વ્યવહારનું પ્રાધાન્ય ભલે હોય, પણ તેમાંએ કેઈ ને કઈ પ્રકારે એકના વિના બીજાને સંભવ જ નથી. એટલે કે નિશ્ચયથી જ ફળસિદ્ધિ છે, એ સિદ્ધાંતને સમજવામાં જ ખુબી રહેલી છે. જે તેને શબ્દાર્થ લેવામાં આવે તે માણસ સત્ય ચૂકે. પણ તેની પાછળ રહેલું હેતુ (કારણ), સ્વરૂપ અને અનુબંધ (પરિણામ)નું બધું તત્ત્વ વિચારે, તે તે એ જ સિદ્ધાંતમાં વ્યવહારનું પણ દર્શન કરે.
હેતુ, સ્વરૂપ અને અનુબંધ એ ત્રણેને વિચાર પણ તેઓએ પ્રસંગે કરી દીધા છે જે જાણવા જેવો છે –
વિશુદ્ધ ક્રિયા કરતાં તેના કર્તાની આળસ દૂર થાય છે, અને આળસ દૂર થવાથી તેને સદ્વ્યવહાર પ્રત્યે અણગમે પણ ચાલ્યો જાય છે. તેમ જ વિશુદ્ધ ક્રિયામાં મન લાગવાથી અનેક અશુભ આલંબને પણ સામેથી ખસી જાય છે. આ કારણથી એવી વિશુદ્ધ કિયા જ અનુભવાત્મક જ્ઞાન અને આત્મસ્થિરતાર ૫ નિશ્ચયનું કારણ છે.
આલંબન એકાગ્ર હોવું એ નિશ્ચયનું સ્વફ ૫ છે. કારણ જ્ઞાનાત્મક નિશ્ચય માત્ર ભાવમાં જ (તાત્વિક સ્વરૂપમાં જ) પ્રવર્તે છે. અને ધ્યાનાદિયવૃત્તિરૂપ નિશ્ચય માત્ર આમાને જ વિષયમાં પ્રવર્તે છે.
અનુબંધ એટલે ઉત્તરોત્તર શુભ પરિણાના પ્રવાહને વટવા - દેતાં ચાલુ રાખવે તે. આ ઉપરાંત પોતપોતાના દર્શનના આગ્રહ વિનાની સહજમાધ્યશ્યપરિણતિરૂપ સમપત્તિ, જે ચંદનને સુગંધ જેવી સવને હિતાવહ હોય છે. તે નિશ્ચયનું જ પરિણામ છે. સારાંશ એ છે, કે જેમ વ્યવહાર યથાર્થ જ્ઞાનપૂર્વક હોવાને લીધે જ હેતુ, સ્વરૂપ અને અનુબંધથી શુદ્ધ હોઈ શકે, તેમ નિશ્ચય પણ સદ્વ્યવહારને વિરોધી ન હોય તે જ હેતુ, સ્વરૂપ અને અનુબંધથી શુદ્ધ હોઈ શકે.
- જે વ્યવહાર પોતાના પ્રદેશમાં શક્તિ ન ગેપવતાં તેને દેઢ પક્ષપાત રાખી નિશ્ચયનું બહુમાન કરે છે તે વ્યવહાર નિશ્ચયની નજીક જ (નિશ્ચય કાર્યકારી) છે. તેવી રીતે નિશ્ચયને બહાને શકિતનું ગાન કરી વ્યવહારને બાધ ન કરવામાં આવે તે જ તે ખરો નિશ્ચય છે. કારણ કે વ્યાવહારિક ક્રિયામાં આળસ કરનાર નિશ્ચયતવની નજીક જઈ જ ન શકે. જેમ દૂધ અને પાણી ને બે તત્વ એવાં મિશ્રિત છે કે એકના
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001507 |
| Book Title | Gurutattvavinischay Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Rajshekharsuri |
| Publisher | Jain Sahitya Vikas Mandal |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 416 |
| Language | Prakrit, Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Principle |
| File Size | 30 MB |