________________
જન્મ-મરણની પરંપરા વધે, સંસારમાં અમારી ભવસંખ્યા વધે આ સંસાર લાભ કષાયન શબ્દાર્થ થયે કષાય શબ્દની આગળ “ પ્રત્યય કર્તવાચી શબ્દ બનાવવાના અર્થમાં લગાડાય તે “પાર્સ શબ્દ બને હવે કષાય શબ્દને શું અર્થ છે? તમે તેના પ્રસિદ્ધ અર્થ ને જાણે છે. “પા” અર્થાત્ = કસાઈખાના-કતલખાનામાં જે ગાય-ભેંસ–ઘેટાં-બકરા કાપે છે તે “કસાઈ” હા, આ અર્થ પણ ઠીક છે. અહીંઆ કસાઈ શબ્દ આ અર્થમાં રૂઢ થઈ ગયો છે તેને ખાટકી પણ કહેવાય છે. કષાય શબ્દનો ઉપરોક્ત અર્થને અહીં પણ લગાડવાથી સ્પષ્ટ અર્થ નીકળે છે જે સતત હિંસા જીવવધ કરીને પિતાને સંસાર વધારતો જ જાય છે તે કસાઈ છે અને બીજી વાત આ કે તેઓ જીવ વધ હિંસા કરવાને માટે સતત ક્રોધ વગેરે કષાયેનો આશ્રય લે છે. પશુઓને કાપવા માટે તેઓને પણ સતત ક્રોધ-લોભમાં જ રહેવું પડે છે. તેથી સતત કષાય વૃત્તિમાં રહેવાવાળા તેઓ પણ કષાય જ છે. આથી અહીં “Sારું” શબ્દ પશુ હત્યારા, જીવવધ કરવાવાળા આ અર્થમાં રૂઢ થઈ ગયું છે. હવે બીજે સીધો અર્થ જોઈએ. જે કષાય કરે છે તે કષાયી કહેવાય છે. ક્રોધ-માન-માયા લેભ આ ચારે કષાયોને જે જીવનમાં સ્થાન આપે છે, સેવન કરે છે તે પણ “પી” કહેવાય છે. ત્યાં કષાઈ પશુ વધ કરે છે. અહીં અમે સામાન્ય ક્રોધ વગેરે કષાય કરીને પણ કેઈનું મન દુભાવીએ છીએ, કોઈના આત્માને દુઃખ પહોંચાડીએ છીએ. આ પણ ઓછી માત્રામાં જ કેમ ન હોય? હિંસા જ થઈ કહેવાય. વાચિક હિંસા માનસિક હિંસા થઈ કહેવાય આથી ક્રોધ વગેરે કરવાવાળા પણ કષાયી બન્યા. તેઓ વચન હિંસા કરીને કેઈના આત્માને દુઃખ પહોંચાડીને પાપ બાંધે છે અને પોતાને સંસાર વધારે છે. સંસાર વૃદ્ધિને મુખ્ય આધાર કષાય પર છે.
સંસાર કેવી રીતે બને?
પાણી કેવી રીતે બને છે? તેની પ્રક્રિયાને બતાવતા વિજ્ઞાને H૨૦,=Water નું સૂત્ર બતાવ્યું છે અર્થાત્ હાઈડ્રોજનના બે ભાગ અને ઓકસીજનનો એક ભાગ મળીને ત્રીજું પાણી દ્રવ્ય રૂપે પરિણામ પામે છે અને પાછું બને છે. આથી પાણીના મુખ્ય ઘટક દ્રવ્ય હાઈડ્રોજન
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
