Trishashtishalakapurushcharitammahakavyam Parva 5 6 7

SR No.: 001457
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Ramnikvijay Gani
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2001
Total Pages: 338
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Story
File Size: 9 MB

Page 19

कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्राचार्यप्रणीतं
(पञ्चमं पर्व अथ व्याकरणादीनि शास्त्राणि पृथिवीपतिः । तावध्यजीगपदुपाध्यायेन निजनामवत् ॥२१॥ शास्त्रे शास्त्रे च निष्णातावपरासु कलास्वपि । व्यूहप्रवेशनिष्काशकुशलौ तौ बभूवतुः॥२२॥ मनोभवविकारांब्जविकासनदिवामुखम् । उभौ तौ प्रतिपेदाते यौवनं रूपपावनम् ॥२३॥ पाइतश्चास्तीह भरते मगधेषु महर्द्धिकः । ग्रामाणां ग्रामणीामोऽचलग्राम इतीरितः ॥२४॥ तत्र साङ्गचतुर्वेदवेदी द्विजशिरोमणिः । धरणिजट इत्यभून्नाम्ना धरणिविश्रुतः ॥२५॥ तस्य चाऽसीद् यशोभद्रा भद्राभक्तिः कुलोद्भवा । सधर्मचारिणी गेहलक्ष्मीरिव विहारिणी ॥२६॥ तस्य: क्रमेण जज्ञाते द्वौ पुत्रौ कुलदीपकौ । ज्येष्ठो नाम्ना नन्दिभूति: श्रीभूतिरिति चाऽपरः ॥२७॥ तस्य च ब्राह्मणस्याऽऽसीत् कपिला नाम दासिका । तयाऽपि स चिरं रेमे दुर्जया विषया: खलु ।।२८।। स्वच्छन्दं रममाणस्य क्रमयोगेण तस्य च। अजनिष्ट कपिलायां कपिलो नाम नन्दनः ॥२९॥ स तु द्विजो यशोभद्राकुक्षिजातावुभौ सुतौ । साङ्गान् वेदान् सरहस्यान् प्रह्वः स्वयमपाठयत् ।।३०।। कपिलोऽप्यतिमेधावी तूष्णीकोऽप्यवधारयन् । वेदाब्धे: पारगो जज्ञे प्रज्ञाया: किं न गोचर: ?॥३१॥ स प्रादुष्षद्वैदुषीको निर्गत्य पितृवेश्मतः । यज्ञोपवीतद्वितयं कण्ठदेशे निधाय च ॥३२॥ द्विजोत्तमोऽस्मीति गिरा ध्वनयन्निव डिण्डिमम् । देशान्तरेषु बभ्राम विदेशो विदुषां हि क: ? ॥३३॥युग्मम्।।
भ्रमन् क्रमेण स प्राप तद्रत्नपुरपत्तनम् । पाण्डित्यं दर्शयंस्तत्र जगर्ज प्रावृडब्दवत् ॥३४॥ तत्र चाऽशेषपौराणामुपाध्याय: कलानिधिः । अवात्सीत् सत्यकिर्नाम धीपात्रच्छात्रशोभितः ॥३५॥ -कपिल: सत्यके: पाठशालां गत्वा दिने दिने । पृच्छतां खण्डिकानां च संशयानन्तराऽच्छिदत् ॥३६।। 'विस्मित: सत्यकिरपि तं पप्रच्छ कुतूहलात् । दुर्ज्ञानानि रहस्यानि शास्त्राणां मन्त्रजातवित् ।।३७॥
आचख्यौ कपिलस्तस्मै सविशेषाणि तानि तु । उपाध्यायधिया छात्रैः श्रद्दधानैर्निरीक्षितः ॥३८॥ शालायां सत्यकिश्चक्रे तं स्वकर्मधुरन्धरम् । युवराजमिव राजा क्व नाऽर्घन्त्युज्ज्वला गुणा: ?॥३९॥ व्याख्यां समस्तशिष्याणां चकार कपिलोऽन्वहम् । निश्चिन्त: सत्यकिस्तस्थौ तेन स्वेनेव सूनुना ॥४०॥ भक्तिं पितुरिवाऽत्यन्तं सत्यके: कपिलोऽकरोत् । किमेतस्मै करोमीति प्रीतो दध्यौ च सत्यकिः॥४१॥
सत्यकेर्जम्बुका नाम तदा भार्येदमब्रवीत् । यद्यप्यर्वहितोऽसि त्वं तथापि स्मार्यसे मया ॥४२॥ देवकन्येव नि:सीम-रूपलावण्यशालिनी। विनीता ह्रीमती क्षान्ति-मार्दवा-ऽऽर्जवमालिनी ॥४३॥ मत्कुक्षिसम्भवा तेऽसौ सत्यभामेति कन्यका। सम्प्राप्ता यौवनं भट्ट! वरं मृगयसे न किम् ?॥४४।। कन्यका वर्धते यस्य ऋणं वैरं रुजापि च । तस्य निद्रा कथं नामाऽचिन्त: शेते भवान् पुनः॥४५॥ ऊचे सत्यकिरप्येवं सत्यं सत्यमिदं प्रिये! । इयत्कालमहं नाऽऽपं सत्यभामोचितं वरम् ॥४६॥ अयं तु रूपसम्पन्नो गुणिनामग्रणीर्युवा। विनीत: कपिलो विप्रः सत्यभामोचितो वरः ॥४७।। आमेत्युक्ते जम्बुकया शुभे लग्नेऽथ सत्यकिः । सत्यभामा-कपिलयोर्विवाहं विधिवद् व्यधात् ॥४८॥ भोगानि मया सत्यभामया बुभुजेऽन्वहम् । पूज्यमान: सत्यकिवत् स पौरैः सकले पुरे ॥४९।। सत्यकेरपि पूज्योऽयमिति तस्मै ददौ जनः । विशिष्टं धन-धान्यादि सर्वेष्वपि हि पर्वसु ॥५०॥ एवं च वर्तमानः स वर्तमानद्विजोत्तमः । समृद्ध: कपिलो जज्ञे गुणैरिव धनैरपि ॥५१॥ १. पारङ्गतौ ॥ २. निर्गमन ।। ३. कामविकार एव कमलं तस्य विकासने प्रात:कालसमानम् ।। ४. ०राजविकाशाय दिवामुखम् ता.,राजविकासाय दिवामुखम् छा. ॥५.ग्रामणीग्रामोऽचल० सं.दे.ला., मुख्य इत्यर्थः॥ ६. इति संज्ञितः ॥७. भद्राशक्ति:ला.सं.।। ८. नम्रः ॥९. वेदान्धिपारगो दे.मु.॥ १०.गोचरे सं. ला. छा.; खंता., पाता. । गोचरम् दे. ता. मुप्र. ।। ११. प्रादुःष्यद्वै० खंता. पाता. वा.१-२ मुप्र. । प्रादुष्यती वैदुषी यस्य सः, प्रकटीभवत्पाण्डित्य इत्यर्थः ।। १२. अब्दो मेघः,वर्षमेघवत् ॥ १३.धियां पात्रैः स्थानैः धीपात्रै:-छात्रैः शोभितः ।। १४. छात्राणाम् ।। १५. मध्ये ॥ १६. सावधानः ॥ १७. लज्जावती ॥ १८. शालिनी पाता., वा.१-२ विना सर्वत्र ।। १९. 'सम्प्राप्तयौवनं तस्या' मुप्र. । सम्प्राप्तयौवन भट्ट! खंता., पाता., वा.१-२, ला, ता., सं. विना ॥२०. तथेत्युक्ते ॥ २१. क्रोधरहितया। निर्धान्त्या इति मुप्र.टिप्पण्याम् ।। २२. कुत्रचित् 'द्विजोत्तर:०' इति पाठः ।। २३. धनैरिव गुणैरपि खंता. । धरैरपि गुणैरपि मुप्र.॥