Trishashtishalakapurushcharitammahakavyam Parva 5 6 7

SR No.: 001457
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Ramnikvijay Gani
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2001
Total Pages: 338
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Story
File Size: 9 MB

Page 108

चतुर्थः सर्गः )
त्रिषष्टिशलाकापुरुषचरितम् ।
'न्यग्रोधमिव विस्तारिजटासंस्पृष्टभूतलम् । 'वल्मीकाकीर्णपादान्तं दान्तं तौ तमपश्यताम् ॥२७॥ तस्य श्मश्रुलताजाले नीडं निर्माय मायया । तदैव देवौ चटकमिथुनीभूय तस्थतुः ॥२८॥ चटकश्चटकामूचे यास्यामि हिमवद्गिरौ । अन्यासक्तो नैष्यसि त्वमिति तं नाऽन्वमंस्त सा ॥२९॥ गोघातपातकेनाऽहं गृह्ये नाऽऽयामि चेत् प्रिये! । इत्युक्तशपथं भूयश्चटकं चटकाऽब्रवीत् ॥३०॥ ऋषेरस्यैनँसा गृह्ये शपेथा इति चेत् प्रिय ! । विसृजामि तदैव त्वां " पन्थानः सन्तु ते शिवाः” ॥३१॥ इत्याकर्ण्य वचः क्रुद्धो जमदग्निमुनिस्ततः । उभाभ्यामपि हस्ताभ्यामुभौ जग्राह पक्षिणी ॥ ३२ ॥ आचचक्षे ततः सोऽपि कुर्वाणे दुष्करं तपः । उष्णरश्माविव ध्वान्तमाः पापं मयि कीदृशम् ? ||३३|| अथर्षि चटकोवाच मा कुपस्ते मुधा तपः । “अपुत्रस्य गतिर्नाऽस्ती” त्यश्रौषीस्त्वं न किं श्रुतिम् ? ||३४|| तथेति मन्यमानस्तु मुनिरेवमचिन्तयत् । ममाऽकलत्रपुत्रस्य प्रवाहेमूत्रितं तपः ॥ ३५॥
तं दृष्ट्वा क्षुभितं ध्यायन् “भ्रमितस्तापसै” रिति । जज्ञे धन्वन्तरिः श्राद्ध: प्रत्येति प्रत्ययान्न कः ? ॥३६॥ बभूवतुरदृश्यौ च तावपि त्रिदशौ तदा । जमदग्निश्च सम्प्राप पुरं नेमिककोष्टकम् ||३७|| जितशत्रुं महीपालं तत्र भूयिष्ठकन्यकम् । स प्रेप्सुः कन्यकामेकां 'दैक्षं हर इवाऽगमत् ॥३८॥ कृत्वाऽभ्युत्थानमुर्वीशः प्राञ्जलिस्तमभाषत । किमर्थमागता यूयं ? ब्रूत किं करवाण्यहम् ? ||३९|| कन्यार्थमागतोऽस्मीति मुनिनोक्तेऽब्रवीन्नृपः । मध्ये शतस्य कन्यानां त्वां येच्छति गृहाण ताम् ॥४०॥ स कन्यान्तःपुरे गत्वा जगाद नृपकन्यकाः । धर्मपत्नी मम काचिद्भवतीभ्यो भवत्विति ॥४१॥ जटिल : पलितः क्षामो भिक्षाजीवी वदन्निदम् । न लज्जसे त्वमिति ताः कृतथूत्कारमूचिरे ॥४२॥ समीरण इव क्रुद्धो जमदग्निर्मुनिस्ततः । अधिज्येष्वासयष्ट्याभाः कन्याः कुब्जीचकार ताः ॥४३॥ ॥अथाङ्गणे रेणुपुङ्खै रममाणां नृपात्मजाम् । एकामालोकयामास रेणुकेत्यब्रवीच्च ताम् ॥४४॥ स तस्या इच्छसीत्युक्त्वा मातुलिङ्गमदर्शयत् । तया प्रसारित: पाणि: पाणिग्रहणसूचकः ॥४५॥ तां मुनिः परिजग्राह रोरो धनमिवोरसा । सार्धं गवादिभिस्तस्य ददौ च विधिवन्नृपः ।।४६।। स श्यालीस्नेहसम्बन्धादेकोनं कन्यकाशतम् । सज्जीचक्रे तपः शक्त्या धिङ् मूढानां तपोव्ययम् ॥४७॥ [[नीत्वाऽऽश्रमपदं तां च सुमुग्धमधुराकृतिम् । हरिणीमिव लोलाक्षीं प्रेम्णा मुनिरवर्धयत् ॥४८॥ अङ्गुलीभिर्गणयतो दिनान्यस्य तपस्विनः । यौवनं चारुकन्दर्पलीलावनमवाप सा ॥४९॥ सौक्षीकृत्य ज्वलदग्निं जमदग्निमुनिस्ततः । यथावदुपयेमे तां भूतेश इव पार्वतीम् ॥५०॥ ऋतुकाले स ऊचे तां चरुं ते साधयाम्यहम् । यथा ब्राह्मणमूर्धन्य धन्य उत्पद्यते सुतः ॥५१॥ सोवाच हास्तिनपुरेऽनन्तवीर्यस्य भूपतेः । पत्न्यस्ति मत्स्वसा तस्यै चरुः क्षात्रोऽपि साध्यताम् ॥५२॥ ब्राह्मं सधर्मचारिण्यै क्षात्रं तज्जामयेऽपरम् । स चरुं साधयामास पुत्रीयमुपजीवितुम् ॥५३॥ साऽचिन्तयदहं तावदभूवमčवीमृगी । मा भून्मादृक् सुतोऽपीति क्षात्रं चरुमभक्षयत् ।।५४।। साऽदाद् ब्राह्मं चरुं स्वस्रे जातौ च तनयौ तयोः । तत्र रामो रेणुकायाः कृतवीर्यश्च तत्स्वसुः ॥ ६५ ॥
१. वटमिव ॥ २. वल्मीकेन व्याप्तं पादप्रान्तं यस्य तम् ॥ ३. चटक:-पक्षिविशेष: ( चकली) तस्य युगलं भूत्वा ॥ ४. अन्यस्त्रियामासक्तः ॥ ५. नाऽप्यमंस्त सा मु. ।। ६. उक्तः शपथो येन तम् ।। ७. पापेन ।। ८. अन्धकार: ।। ९. व्यर्थमित्यर्थः ; ० सूत्रितं मु. ॥ १०. क्षुभितस्तं परिज्ञाय धिग् भ्रान्तस्तापसैरिति । हे. ॥ ११. तापसैरहं भ्रान्त इति ध्यायन् धन्वन्तरिः श्रावको जातः इत्यन्वयः ॥ १२. प्रकर्षेणामिच्छुः ॥ १३. गौरीं छा. पा.; दक्षनृपं प्रति ॥ १४. “भवतीनां” इति पाठः स्यादत्रेति सम्भाव्यते । १५. जटाधारी ॥ १६. श्वेतवाल : - वृद्धः ।। १७. क्षीणकायः ॥ १८. भिक्षाजीवो मु. विना ॥। १९. सज्जीकृतधनुर्यष्टिसदृशीः ॥ २०. बीजपूरम् “बीजोरूं” ।। २१. निर्धनः ॥ २२. स श्याली: स्नेह० मु. प्रभृतिषु । श्याली - पत्न्याः भगिनी ॥ २३. साक्षीकृतज्वल० खंता ॥२४. ज्वलदग्निर्जमद० खंता. मु. विना ॥ २४. महादेवः ॥ २५. ब्राह्मणश्रेष्ठः ॥ २६. रेणुकाया भगिन्यै ॥ २७. पुत्रस्येदं पुत्रीयं पुत्रोत्पादकम् ॥ २८. अरण्ये हरिणी ।। २९. योगशास्त्रे द्वितीयप्रकाशे (पत्राङ्क २०३ - २११) इदमेव सूभुमचरितं प्रायो दृश्यते । तत्र ५५ तमश्लोकादनन्तरं " क्रमेण ववृधे राम ऋषित्वे पैतृकेऽपि सः । क्षात्रं प्रदर्शयंस्तेजो हुताशनमिवाऽम्भसि ॥ ” इत्ययं श्लोकोऽधिकः ॥
९१
For Private Personal Use Only