________________
। 73] तो ते ते छंदना नामनी संज्ञा तेमने अपाय छे : जेम के, उत्साहधवल, वदनधवल, हेलाधवल वगेरे । ते ज प्रमाणे उत्साहमंगल वगेरे । कहेवायुं छे के।
उत्साह-हेला-वदनाडिलाद्यैर्, यद् गीयते मङ्गल-वाचि किञ्चित् । तद्रूपकाणामभिधान-पूर्वं, छन्दो-विदो मङ्गलमामनन्ति ॥ ५२ तैरेव धवल-व्याजात् पुरुषः स्तूयते यदा तद्वदेव तदनेको धवलोऽप्यभिधीयते ॥ ५३
___ 'मंगल अर्थ- वाचक जे गीत उत्साह, हेला, वदन, अडिला वगेरे छंदमां होय, तेमनुं नामकरण ते ते छंदना नामनी पूर्वे 'मंगल' मूकीने करवानुं छंदःशास्त्रीओए विधान कर्यु छे ।'
ज्यारे धवलवृषभने नामे ए छंदो वडे कोई विशिष्ट पुरुषनी प्रशंसा करवामां आवे, त्यारे ते ज प्रमाणे ए अनेक धवलोने नाम आपवामां आवे छे । फुल्लडक
उत्साह वगेरे छंदो वडे ज्यारे देवता- गीत रचवामां आवे छे, त्यारे एने फुलडक कहे छे। झंबटक
ज्यारे कोईने पण उद्देशीने, जेना प्रत्येक चरणमां त्रण चतुष्कल अने एक द्विकल होय तेवा मापना छंदमां गीत रचवामां आवे त्यारे तेने झंबटक कहे छे ।
झंबटकनुं उदाहरण : पह तुह वेरि अरण्णि गय, निच्च-वि निवसहिं जिवँ ससय । घण-कंटय-दूसंचरणि, तहिं झंबडइ करीर-वणि ॥ ५४
___ 'हे स्वामी, अरण्यमां नासी गयेला तारा शत्रुओ, ससलानी जेम, जेमां भरचक कांटाने लीधे हालचाल करवी मुश्केल छे तेवी केरडांनी झाडीमां निवास करी रह्या छे ।'
नध :- हकीकते आ झंबटक छंद, आगळ उपर जेनुं निरूपण करवामां आवशे ते गन्धोदकधारा छंद ज छे । पण ज्यारे तेनो गीत रचवामां उपयोग थाय छे, त्यारे तेने 'झम्बटक' एवं नाम आपवामां आवे छे ।
हेमचंद्राचार्य-रचित वृत्तियुक्त छंदोनुशासननो
__ "उत्साहादि-वर्णन' नामनो। पांचमो अध्याय समाप्त थयो ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
