Page Text
________________
નવતર : પૂર્વ ગાથામાં ૬ સંઘયણ તથા સંઘયણાન્તર્ગત શબ્દોનો અર્થ કહીને હવે આ ગાથામાં તે સંઘયણોમાંથી જે જીવોને જેટલાં સંઘયણ હોય છે, તેમજ જે જીવોને સંઘયણ સર્વથા હોતું જ નથી તે દર્શાવે છે :
नरतिरियाणं छप्पिय, हवइ हु विगलिंदियाण छेवढें ।
सुरनेरइया एगिदिया [य] सव्ये असंघयणी ॥५०॥ ગાથાર્થ : મનુષ્ય તથા તિર્યંચોને નિશ્ચય છે એ સંઘયણ હોય છે, વિગલેન્દ્રિયોને છેવટું સંઘયણ છે, અને દેવ, નારકો તથા સર્વે એકેન્દ્રિયો સંઘયણરહિત છે. //૫૦ના
વ્યાધ્યાર્થ : અહીં વિકસેન્દ્રિય અને એકેન્દ્રિયોને ભિન્ન ગ્રહણ કરેલા (કહેલા) હોવાથી જ તિરિયાઈ પદમાંનો તિર્યંચ શબ્દ શેષ રહેલા પંચેન્દ્રિય તિર્યંચના જ અર્થમાં પ્રવર્તે છે. તેથી મનુષ્યોને અને પંચેન્દ્રિય તિર્યંચોને કોઈકને કંઈક અને કોઈકને કંઈક સંઘયણ હોવાથી સામાન્યતઃ છએ સંઘયણ પૂર્વોક્ત સ્વરૂપવાળાં પ્રાપ્ત થાય છે. અને વિકસેન્દ્રિયોને એક છેદવૃત્ત સંઘયણ જ હોય છે, શેષ ૫ નહીં. તથા સર્વ દેવો અને નારકો તેમજ સર્વે એકેન્દ્રિયો સંઘયણ રહિત છે, કારણ કે સંઘયણ તો હાડના સમૂહરૂપ છે, અને દેવાદિકને હાડનો અભાવ છે, એ તાત્પર્ય છે. એ પ્રમાણે ૫૦ મી ગાથાનો અર્થ સમાપ્ત થયો. આપણા
નવતર : પૂર્વ ગાથામાં કહેલાં ૬ સંઘયણ, સંસ્થાનોની સાથે આવ્યભિચારી છે. (એટલે જ્યાં સંઘયણ હોય ત્યાં સંસ્થાન તો અવશ્ય હોય જ.) કારણ કે સંસ્થાનના અભાવે સંઘયણનો સર્વથા અભાવ જ હોય છે, માટે સંઘયણનું સ્વરૂપ કહ્યા બાદ હવે આ ગાથામાં ૬ સંસ્થાન અને તેના સ્વામી કહેવાય છે. તે આ પ્રમાણે :
समचउरंसा नग्गोह, साइ खुज्जा य वामणा हुंडा । पंचिंदिय तिरिय - नरा, सुरा समा सेसया हुंडा ॥५१॥
થાર્થ સમચતુરગ્ન સંસ્થાન-ન્યગ્રોધ સંસ્થાન- સાદિ સંસ્થાન - કુન્જ સંસ્થાન- વામન સંસ્થાન અને હૂંડક સંસ્થાન એ ૬ સંસ્થાન છે. તેમાં પંચેન્દ્રિય તિર્યંચો તથા મનુષ્યો એ છએ સંસ્થાનવાળા છે. દેવો સમચતુરગ્ન સંસ્થાનવાળા છે, અને શેષ સર્વ જીવો હુંડક સંસ્થાનવાળા છે. પ૧//
વ્યાવ્યા : શરીરના અવયવોની રચનારૂપ શરીરની જે આકૃતિ તે સંસ્થાન કહેવાય. તે પણ સમચતુરગ્ન આદિ ભેદથી ૬ પ્રકારનું છે. ત્યાં સમ એટલે શરીરનાં લક્ષણ તથા પ્રમાણ વડે અવિસંવાદી (અર્થાત્ લક્ષણ અને પ્રમાણયુક્ત) એવા ૪ વિભાગ વડે ઉપલક્ષિત (અર્થાત્ ૪ પ્રકારના), શરીરના અવયવોરૂપ તુઃ = ચાર સ્ત્રિ = ખૂણા અથવા બાજુઓ જે સંસ્થાનમાં હોય તે સમતુરત્ર સંસ્થાન કહેવાય.
અહીં સમાસાન્ત વિધિ વડે (તુ પ્રત્યય આવવાથી) સમતુરઢ શબ્દ બને છે. અર્થાત્ આ પ્રથમ સંસ્થાન સામુદ્રિક આદિ શાસ્ત્રમાં કહેલાં સમગ્ર લક્ષણો તથા પ્રમાણ વડે સંપૂર્ણ છે. એ પ્રથમ સંસ્થાનના સંબંધથી જીવો પણ સમચતુરગ્ન કહેવાય.
Jain Education International
For Privato.
ersonal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001451 |
| Book Title | Jivsamasprakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Shilchandrasuri |
| Publisher | Jain Granth Prakashan Samiti |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 496 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Philosophy, & Religion |
| File Size | 12 MB |