Page Text
________________
જો કે શુક્લવર્ણની મૃત્તિકા ગ્રહણ કરવાથી તેમાં અંતર્ગત થઈ શકે છે તો પણ જુદા ભેદ તરીકે ગ્રહણ કરી, કૃષ્ણાદિ વર્ણવાળી મૃત્તિકાઓ પણ પોતપોતાના સ્થાનમાં વર્ણાદિકના ભેદથી ઘણા પ્રકારના ભેદવાળી છે એમ સૂચવવા માટે જ. તથા પુનઃ એટલે આકાશમાં ઊડતી અત્યંત સૂક્ષ્મરજરૂપ મૃત્તિકા તે જ પુનર્મુત્તિવા કહેવાય છે. મરૂદેશમાં એ પનકમૃત્તિકા “પપૈટિકા' એવા નામથી પ્રસિદ્ધ થયેલી છે. કેટલાક આચાર્યો કહે છે કે - પગના આઘાતથી જે શીઘ ઊડે તે પનક મૃત્તિકા કહેવાય છે. અને બીજા આચાર્યો પુનઃ એમ પણ કહે છે કે, જલમાં રહેલી કાદવરૂપ જે મૃત્તિકા તે પનક મૃત્તિકા ગણાય. (એ પ્રમાણે પનક મૃત્તિકાના સંબંધમાં ૩ અભિપ્રાય ભિન્નભિન્ન છે.) એ પ્રમાણે ગ્લક્ષ્ય મૃત્તિકારૂપ પહેલો ભેદ કહીને હવે શિષ્યજનોના ઉપકારને અર્થે ગ્રંથકાર પોતે જ ખર બાદર પૃથ્વીકાયરૂપ બીજા ભેદવાળી પૃથ્વીના ભેદ ગાથા દ્વારા કહે છે.
વતર : પૂર્વ ગાથામાં પૃથ્વીકાયાદિ કાયમાર્ગણા દ્વારા ગુણસ્થાન કહ્યાં. ત્યાં પૃથ્વીકાયના પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત એ ૨ ભેદ સિવાયના બીજા પણ ૨ ભેદ શ્લષ્ણ પૃથ્વી તથા ખર પૃથ્વીરૂપ છે, ત્યાં શ્લષ્ણ પૃથ્વીના ૭ ભેદ વૃત્તિકર્તાએ વૃત્તિમાં કહ્યા છે, અને ખર પૃથ્વીના જે ભેદ છે તે ગ્રંથકાર પોતે જ દર્શાવે છે, તે આ પ્રમાણે :
पुढवी य सक्करा वालुया य उवले सिला य लोणूसे । अय तंब तउय सीसय, रुप्प सुबन्ने य वइरे य ॥२७॥ हरियाले हिंगुलुए, मणोसिला सासगंजण पवाले ।
अब्भपडलऽभवालुय, बायरकाए मणिविहाणा ॥२८॥
થાર્થ : શુદ્ધ પૃથ્વી – શર્કરા - વાલુકા – ઉપલ - સિલા - લવણ - ઉષ - લોખંડ - ત્રાંબુ - ત્રપુ - સીસું - રૂપું – સુવર્ણ તથા વજ આદિ (હીરા વગેરે રત્નો) હરિતાલ - હિંગલોક – મણસિલ - સીસક – અંજન – પ્રવાલ - અભ્રક - અભ્રવાલુકા - એ સર્વ બાદર પૃથ્વીકાયના ભેદ છે તેમજ મણિના ભેદ પણ બાદર પૃથ્વીકાય છે. ૨૭૨૮
વ્યાધ્યાર્થ : પદના એક દેશભાગથી પણ સંપૂર્ણ પદનું ગ્રહણ થતું હોવાથી અહીં સામાન્યથી પુટવા = પૃથ્વી શબ્દ કહ્યો છે તો પણ શુદ્ધ પૃથ્વી ગ્રહણ કરવી, કે જે સરી ઇત્યાદિ આગળ કહેવાતા પૃથ્વીના ઉત્તર ભેદો પૈકી એક ન ગણાય. ગાથામાં કહેલો ય () શબ્દ આગળ કહેવાતા પ્રતિભેદોની અપેક્ષાએ સમુચ્ચયવાચક છે. હવે ગાથામાં કહેલા પૃથ્વીભેદોનો શબ્દાર્થ ભાવાર્થ આ પ્રમાણે :
સરા = કર્કરા, અર્થાત્ બહુ નાના પથ્થરા સરખા (કાંકરા). વાસ્તુક્કા = રેતી પ્રસિદ્ધ છે. ૩પ = ગંડશૈલ (ઘણી મોટી શિલાઓ) વગેરે. શિT = પથ્થર સ્વરૂપ (અર્થાતુ મોટા પથરા). તોr = લવણ પ્રસિદ્ધ છે. ૩૬ = વસ્ત્ર ધોવામાં ઉપયોગ આવતી ખારી માટી. વયસ્ = લોખંડ. તંવ = તામ્ર. ત = પુ. સીસય = સીસું. એ ચારે પ્રસિદ્ધ છે; પરંતુ એ ચારેની અહીં ધાતુઓ જ ગ્રહણ કરવી, પરંતુ લોકને વિષે વ્યવહારમાં આવતા અય પિંડ વગેરે નહિ; કારણ કે તે
Jain Education International
For Private X
ersonal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001451 |
| Book Title | Jivsamasprakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Shilchandrasuri |
| Publisher | Jain Granth Prakashan Samiti |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 496 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Philosophy, & Religion |
| File Size | 12 MB |