Page Text
________________
ઇત્યાદિ ભેદની વિશેષ વિચારણામાં પણ છે જે વિશેષ ભેદ હોય તે સ્વતઃ વિચારવા યોગ્ય છે. એ રરમી ગાથાનો અર્થ સમાપ્ત થયો. રરો
અવતરણ : ગતિદ્વારરૂપ પહેલી માર્ગણામાં જીવસમાસની પ્રાપ્તિ સમાપ્ત થઈ. હવે ન્દ્રિયદરનું નિરૂપણ કરાય છે. ત્યાં ઇન્દ્રિયો નિરાશ્રય (આશ્રય વિનાની) સંભવતી નથી, માટે તે ઈન્દ્રિયોના આશ્રયભૂત - આધારભૂત જે એકેન્દ્રિયાદિ જીવો છે તે એકેન્દ્રિયાદિ જીવો દ્વારા તે ઇન્દ્રિયો કહે છે :
एगिदिया य बायर-सुहुमा पज्जत्तया अपज्जत्ता । बिय तिय चरिंदिय दुविह-भेय पञ्जत्त इयरे य ॥२३॥ पंचिंदिया असन्नी, सन्नी पञ्जत्तया अपज्जत्ता । पंचिंदिएसु चोद्दस, मिच्छद्दिठी भवे सेसा ॥२४॥
થાર્થ એકેન્દ્રિયો બાદર તથા સૂક્ષ્મ એમ બે પ્રકારના છે; તે પુનઃ પ્રત્યેક પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત એમ બે બે પ્રકારના છે. તથા કીન્દ્રિય -ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય એ ત્રણે વિકસેન્દ્રિયો પર્યાપ્ત તથા અપર્યાપ્ત એમ ૨-૨ પ્રકારના છે. //ર૩ી.
પંચેન્દ્રિય જીવો અસંજ્ઞિ તથા સંશિ એમ બે પ્રકારના છે, અને તે પ્રત્યેક પુનઃ પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત ભેદથી ૨-૨ પ્રકારના છે. (એ પ્રમાણે ૧૪ જીવભેદ પાંચ ઇન્દ્રિય માર્ગણાના છે તેમાં ૧૪ જીવસમાસ વિચારતાં) પંચેન્દ્રિય માર્ગણામાં ૧૪ જીવસમાસ (ગુણસ્થાન) છે, અને શેષ ૪ ઇન્દ્રિય માર્ગણામાં ૧ મિથ્યાદૃષ્ટિ ગુણસ્થાન છે. ૨૪
વ્યાવ્યા : એકેન્દ્રિયો ૨ પ્રકારના છે, ગાથામાં ય (૨)કાર ભિન્ન ક્રમવાળો હોવાથી બાદર અને સૂક્ષ્મ એમ ૨ પ્રકારના છે. ત્યાં બાદર નામકર્મોદયવાળા હોવાથી વાર અને સૂક્ષ્મ નામકર્મના ઉદયથી સૂક્ષ્મ ગણાય છે. પુનઃ તે પણ પ્રત્યેક ૨ પ્રકારના છે, પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત. તથા હીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય પણ દરેક પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત એમ ૨-૨ પ્રકારના છે. તથા પંચેન્દ્રિયો પણ અસંશિ અને સંશિના ભેદથી ર-ર પ્રકારના છે, અર્થાત્ સમૂર્છાિમ અને ગર્ભજ એમ ૨-૨ પ્રકારના છે, અને તે પણ દરેક પર્યાપ્ત તથા ઈતર એટલે અપર્યાપ્ત એમ બે બે પ્રકારના છે. આ પ્રમાણે આ ગાથામાં કહેલા ભેદ વડે (અર્થાત્ આ ગાથા વડે), અન્ય સ્થાનોમાં -
એકેન્દ્રિય જીવ સૂક્ષ્મ અને બાદર, તથા પંચેન્દ્રિયો સંજ્ઞિ અને અસંજ્ઞિ, તથા હીન્દ્રિય,
૧. મનુષ્યગતિમાં ગુણસ્થાનની વિશેષ ચિન્તાનું દિગ્દર્શન આ પ્રમાણે – અસંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા યુગલિક મનુષ્યો તથા તિર્યંચો પ્રથમના જ ગુણસ્થાનવાળા હોય છે, પરન્તુ દેશવિરત્યાદિ ૧૦ ગુણસ્થાનથી રહિત હોય છે. સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા મનુષ્યોમાં સંમૂર્છાિમ મનુષ્યો ૧ મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનવાળા, અને ગર્ભજ મનુષ્યો ૧૪ ગુણસ્થાનવાળા હોય છે. તેમજ સંખ્યાત આયુષ્યવાળા તિર્યંચોમાં પણ ગર્ભજ તિર્યંચોને યથાસંભવ ૫ ગુણસ્થાન, અને સંમૂર્છાિમ તિર્યંચોને સામાન્યથી ૨ ગુણસ્થાન પહેલાં હોય છે, ઈત્યાદિ વિશેષ વિચાર આ ગ્રન્થમાં પણ આગળ કહેવાશે. ૨. જે અસંજ્ઞિ પંચેન્દ્રિય તે સમૂચ્છિમ જ હોય છે; અને સંજ્ઞિ પંચેન્દ્રિયો સર્વે ગર્ભજ હોય છે; એ પ્રમાણે પરસ્પર અવશ્યભાવ હોવાથી જ અસંશિ-સંક્ષિરૂપ ૨ ભેદ તે સંમૂચિઠ્ઠમ અને ગર્ભજ એ ૨ ભેદથી સર્વથા અભિ-એકરૂપ જ
છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001451 |
| Book Title | Jivsamasprakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Shilchandrasuri |
| Publisher | Jain Granth Prakashan Samiti |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 496 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Philosophy, & Religion |
| File Size | 12 MB |