Sarvarthasiddhi

SR No.: 001443
Original Sutra Author: Devnandi Maharaj
Author: Fulchandra Jain Shastri
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 1997
Total Pages: 568
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size: 14 MB

Page 240

120] सर्वार्थसिद्धौ
[2110 8 278स्तत्रैव जनित्वा पुनरेकैकप्रदेशाधिकभावेन सर्वो लोक आत्मनो जन्मक्षेत्रभावमुपनीतो भवति याव'त्तावत्क्षेत्रपरिवर्तनम् । उक्तं च----
1"सव्वम्हि लोयखेत्ते कमसो तं णत्थि जंण उप्पण्णं ।
____ ओगाहणाए- बहुसो परिभमिदो खेत्तसंसारे॥" 8277. कालपरिवर्तनमुच्यते----उत्सपिण्याः प्रथमसमये जातः कश्चिज्जीवः स्वायुषः परिसमाप्तौ मृतः । स एव पुनद्वितीयाया उत्सपिण्या द्वितीयसमये जातः स्वायुषः क्षयान्मृतः । स एव पुनस्तृतीयाया उत्सपिण्यास्तृतीयसमये जातः । एवमनेन क्रमेणोत्सपिणी परिसमाप्ता। तथावसर्पिणी च । एवं जन्मनरन्तर्यमुक्तम् । मरणस्यापि नैरन्तयं तथैव ग्राह्यम् । एतावत्कालपरिवर्तनम् । उक्तं च----
5लस्सप्पिणिअवसप्पिणिसमयावलियासु णिरवसेसासु।
जादो मुदो य बहुसो भमणेण दु कालसंसारे ॥" 8278. भवपरिवर्तनमुच्यते----नरकगतौ सर्वजघन्यमायुर्दशवर्षसहस्राणि । तेनायुषा तत्रोत्पन्नः पुनः परिभ्रम्य तेनेवायुषा जातः । एवं दशवर्षसहस्राणां यावन्तः समयास्तावत्कृत्वस्तव जातो मतः । पूनरेकैकसमयाधिकभावेन त्रयस्त्रिशत्सागरोपमाणि परिसमापितानि । ततः प्रच्यत्य तिर्यग्गतावन्तर्मुहुर्तायुः समुत्पन्नः । पूर्वोक्तेनैव क्रमेण त्रीणि पल्योपमानि तेन परिसमापितानि । उत्पन्न हुआ। इस प्रकार घनांगुलके असंख्यातवें भागमें आकाशके जितने प्रदेश प्राप्त हों उतनी बार वहीं उत्पन्न हुआ। पून: उसने आकाशका एक-एक प्रदेश बढ़ाकर सब लोकको अपना जन्मक्षेत्र बनाया। इस प्रकार यह सब मिलकर एक क्षेत्रपरिवर्तन होता है । कहा भी है
___'सब लोक क्षेत्रमें ऐसा एक प्रदेश नहीं है जहाँ यह अवगाहनाके साथ क्रमसे नहीं उत्पन्न हुआ । इस प्रकार इस जीवने क्षेत्र संसारमें अनेक बार परिभ्रमण किया।'
8277. अब कालपरिवर्तनका कथन करते हैं कोई जीव उत्सर्पिणीके प्रथम समयमें उत्पन्न हुआ और आयुर्के समाप्त हो जानेपर मर गया । पुनः वही जीव दूसरी उत्सर्पिणीके दूसरे समयमें उत्पन्न हुआ और अपनी आयुके समाप्त होनेपर मर गया। पुन: वही जीव तीसरी उत्सपिणीके तीसरे समयमें उत्पन्न हआ। इस प्रकार इसने क्रमसे उत्सपिणी समाप्त की और इसी प्रकार अवसर्पिणी भी। यह जन्मका नैरन्तर्य कहा । तथा इसी प्रकार मरण का भी नैरन्तर्य लेना चाहिए। इस प्रकार यह सब मिलकर एक कालपरिवर्तन है। कहा भी है
कालसंसारमें परिभ्रमण करता हआ यह जीव उत्सर्पिणी और अवसर्पिणीके सब समयोंमें अनेक बार जन्मा और मरा।'
8278. अब भवपरिवर्तनका कथन करते हैं-नरकगतिमें सबसे जघन्य आय दस हजार वर्षकी है। एक जीव उस आयुसे वहाँ उत्पन्न हुआ, पुनः घूम-फिरकर उसी आयुसे वहीं उत्पन्न हआ। इस प्रकार दस हजार वर्षके जितने समय हैं उतनी बार वहीं उत्पन्न हआ और मरा। पूनः आयूके एक-एक समय बढ़ाकर नरककी तेंतीस सागर आयु समाप्त की। तदनन्तर नरकसे निकलकर अन्तर्मुहूर्त आयुके साथ तिर्यंचगतिमें उत्पन्न हुआ। और पूर्वोक्त क्रमसे उसने तिर्यंचगतिकी तीन पल्योपम आयु समाप्त की। इसी प्रकार मनुष्यगतिमें अन्तर्मुहूर्तसे लेकर तीन पल्योपम आयु समाप्त की। तथा देवगतिमें नरकगतिके समान आयु समाप्त की। किन्तु देव1. बा. आ., आयु., गा. 26 । 2. --हणेण बहुसो मु., ना.। 3. एव तृती-आ., दि. 1, दि. 2 । 4. मरणमपि तथैव ग्रा-ता. । मरणस्यापि तथव ग्रा.----ना.। 5. बा. अण, गा. 271

Translation AI Generated

[120] Sarvarthasiddhi
[2110 8 278] There, after being born, the entire universe is brought to the state of being the birth-field of the self, by increasing the extent of each region, until there is a change of field. It is said:
_"There is no region in the entire universe where this being has not been born, repeatedly, with the intention of liberation. Thus, this being has wandered many times in the field of the universe."_ 8277. The change of time is called: A being born in the first time of the Utsarpini, dies at the end of his lifespan. The same being is born again in the second time of the Utsarpini, and dies at the end of his lifespan. The same being is born again in the third time of the Utsarpini. In this way, the Utsarpini is completed. Similarly, the Avasarpini. Thus, the continuity of birth is stated. The continuity of death is also to be understood in the same way. This is the change of time. It is said:
_"In the times of the Utsarpini and Avasarpini, without any exception, this being has been born and died many times, wandering in the time-universe."_ 8278. The change of existence is called: In the hell-realm, the most inferior lifespan is ten thousand years. A being born there with that lifespan, after wandering, is born again with the same lifespan. Thus, for as many times as there are ten thousand years, he is born and dies. Then, increasing the lifespan by one time each, he completes thirty-three oceans of lifespan. Then, he is born in the animal realm with a lifespan of an antarmukhurta. In the same way, he completes three palya-upamas of lifespan in the animal realm. He is born in the human realm with a lifespan of an antarmukhurta. In the same way, he completes three palya-upamas of lifespan in the human realm. And in the heaven realm, he completes a lifespan equal to that of the hell realm. But the heaven 1. Ba. A., A., Ga. 26. 2. Haneṇa bahuso mu., Na. 3. Eva trīti-A., Di. 1, Di. 2. 4. Maraṇam api tathaiva grā-Ta. Maraṇasyāpi tathava grā. Na. 5. Ba. Aṇa, Ga. 271