Sarvarthasiddhi

SR No.: 001443
Original Sutra Author: Devnandi Maharaj
Author: Fulchandra Jain Shastri
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 1997
Total Pages: 568
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size: 14 MB

Page 229

-213 § 258]
द्वितीयोऽध्यायः
[109 वेदितव्या । द्वौ च नव च अष्टादश च एकविंशतिश्च त्रयश्च द्विनवाष्टादशैकविंशतित्रयः । ते च ते भेदाश्च त एव भेदा येषामिति वा वृतिद्विनवाष्टादशैकविशतित्रिभेदा इति । यदा स्वपदार्थे वृत्तिस्तदा औपमकादीनां भावानां द्विनवाष्टादशैकविंशतित्रयो भेदा इत्यभिसंबन्धः क्रियते; अर्थवशाद्विभक्तिपरिणाम इति । यदान्यपदार्थे वृत्तिस्तदा निर्दिष्टविभक्त्यन्ता एवाभिसंबध्यन्ते, औपशमिकादयो भावा द्विनवाष्टादशैकविंशतित्रिभेदा इति । 'यथाक्रम'वचनं यथासंख्यप्रतिपत्त्यर्थम् । औपशमिको द्विभेदः । क्षायिको नवभेदः । मिश्रोऽष्टादशभेद: । औदयिक एकविंशतिभेदः । पारिणामिकस्त्रिभेद इति ।
8256. यद्येवमौपशमिकस्य कौ द्वौ भेदावित्यत आह
सम्यक्त्वचारित्रे ॥3॥
257. व्याख्यातलक्षणे सम्यक्त्वचारित्रे । औपशमिकत्वं कथमिति चेत् ? उच्यतेचारित्रमोहो द्विविधः कषायवेदनीयो नोकत्रायवेदनीयश्चेति । तत्र कषायवेदनीयस्य भेदा अनन्तानुबन्धिनः क्रोधमानमायालोभाद चत्वारः । दर्शनमोहस्य त्रयो भेदाः सम्यक्त्वं मिथ्यात्वं सम्यग्मिय्यात्वमिति । आसां सप्तानां प्रकृतीनामुपशमादौपशमिकं सम्यक्त्वम् ।
$ 258. अनादिमिथ्यादृष्टेर्भव्यस्य कर्मोदयापादितकालुष्ये सति कुतस्तदुपशमः ? काललब्ध्यादिनिमित्तत्वात् । तत्र काललब्धिस्तावत् - कर्माविष्ट आत्मा भव्यः कालेऽर्द्धपुद्गलपरिवर्तनायेऽवशिष्टे प्रथमसम्यक्त्वग्रहणस्य योग्यो भवति नाधिके इति । इयमेका काललब्धिः । अपरा साथ स्वपदार्थ में या अन्यपदार्थ में समास जानना चाहिए। स्वपदार्थ प्रधान समास यथा - द्वौ च नव च अष्टादश च एकविंशतिश्च त्रयश्च इति द्विनवाष्टादशैकविंशतित्रयः, ते एव भेदा: इति द्विनवाष्टादशैकविंशतित्रिभेदाः । अन्यपदार्थप्रधान समास यथा— द्विनवाष्टादशैकविंशतित्रयो भेदा येषां ते द्विनवाष्टादशै कविंशतित्रिभेदाः । जब स्वपदार्थ में समास करते हैं तब औपशमिक आदि भावोंके दो, नौ, अठारह, इक्कीस और तीन भेद हैं ऐसा सम्बन्ध कर लेते हैं । यद्यपि पूर्व सूत्र में औपशमिक आदि पदको षष्ठी विभक्ति नहीं है तो भी अर्थवश विभक्ति बदल जाती है । और जब अन्य पदार्थों में समास करते हैं तब विभक्ति बदलने का कोई कारण नहीं रहता । सूत्रमें इनकी विभक्तिका जिस प्रकार निर्देश किया है तदनुसार सम्बन्ध हो जाता है । सूत्रमें 'यथाक्रम' वचन यथासंख्याके ज्ञान कराने के लिए दिया है। यथा - औपशमिक भावके दो भेद हैं, क्षायिकके नौ भेद हैं, मिश्रके अठारह भेद हैं, औदयिकके इक्कीस भेद हैं और पारिणामिकके तीन भेद हैं । 256. यदि ऐसा है तो औपशमिकके दो भेद कौन-से हैं ? इस बातका ज्ञान कराने के लिए आगेका सूत्र कहते हैं
औपशभिक भावके दो भेद हैं-औपशमिक सम्यक्त्व और औपशमिक चारित्र ॥ 3 ॥
$ 257. सम्यक्त्व और चारित्रके लक्षणका व्याख्यान पहले कर आये हैं । शंका- इनके औपशमिकपना किस कारण से है ? समाधान — चारित्रमोहनीयके दो भेद हैं- कषायवेदनीय और नोकषायवेदनीय । इनमें से कषायवेदनीयके अनन्तानुबन्धी क्रोध, मान, माया और लोभ ये चार भेद और दर्शनमोहनीयके सम्यक्त्व, मिथ्यात्व और सम्यग्मिथ्यात्व ये तीन भेद - इन सातके उपशमसे औपशमिक सम्यक्त्व होता है ।
8258. शंका-अनादि मिथ्यादृष्टि भव्यके कर्मोंके उदयसे प्राप्त कलुषताके रहते हुए इनका उपशम कैसे होता है ? समाधान काल्लब्धि आदिके निमित्तसे इनका उपशम होता है । अब यहाँ काललब्धिको बतलाते हैं - कर्मयुक्त कोई भी भव्य आत्मा अर्धपुद्गल परिवर्तन नाम1. दीनां द्विमु.
-

Translation AI Generated

## Chapter Two

[109 to be known. Two, nine, eighteen, twenty-one, and three. These are the divisions, and these are the divisions of those, or the divisions of those who have two, nine, eighteen, twenty-one, and three divisions. When the meaning is in the primary word, then there is a connection with the two, nine, eighteen, twenty-one, and three divisions of the states of the metaphorical, etc. Due to the meaning, the case ending changes. When the meaning is in another word, then only the words ending in the specified case ending are connected, the states of the metaphorical, etc. are two, nine, eighteen, twenty-one, and three divisions. The word "in order" is for understanding the number in order. The metaphorical has two divisions. The destructive has nine divisions. The mixed has eighteen divisions. The arising has twenty-one divisions. The resultant has three divisions.]

8256. If this is so, then what are the two divisions of the metaphorical? To explain this, the next sutra says:

**Right faith and right conduct.** [3]

257. The characteristics of right faith and right conduct have been explained before. Doubt: How is it metaphorical? Answer: There are two divisions of the delusion of conduct: that which is subject to passions and that which is not subject to passions. Of these, the one subject to passions has four divisions: anger, pride, deceit, and greed, which have infinite connections. The delusion of perception has three divisions: right faith, wrong faith, and mixed faith. The metaphorical right faith arises from the pacification of these seven natures.

258. Doubt: How can there be pacification of these when the karmic defilement obtained from the arising of karma of the being who has had wrong faith from beginningless time remains? Answer: Their pacification is due to the cause of time, etc. Now, we explain the obtaining of time: A being who is bound by karma, when the time for the change of half a pudgala remains, becomes fit for the first attainment of right faith, not before. This is one obtaining of time. Another is...