Prakritpaingalam

SR No.: 001440
Original Sutra Author: N/A
Author: Bholashankar Vyas, Vasudev S Agarwal, Dalsukh Malvania
Publisher: Prakrit Text Society Ahmedabad
Publication Year: 2007
Total Pages: 690
Language: Prakrit, Sanskrit, Hindi, Apbhramsa
Classification: Book_Devnagari & Literature
File Size: 18 MB

Page 478

पद- विचार
$ ७३. प्राकृतपैंगलम् की पुरानी हिंदी में निम्न उपसर्ग पाये जाते हैं :
(१) अ. 'निषेधार्थक' < प्रा० भा० 'अ', 'अन्' ।
अबुह (१.११), असइ (२.८३), असेसेहिँ (१.३२) अचलु (१.८७), असेसं (१.५), असुद्धउ (१.११६), असरणा
( १.९६) । अकंटअ (२.२११) ।
(२) अइ < प्रा० भा० आ० 'अति' ।
अइचल (२.१०३) ।
(३) अणु < प्रा० भा० आ० 'अनु' ।
अणुणिज्जइ (१.५५), अणुसर (१.२०५) ।
(४) अव < प्रा० भा० आ० 'अव', 'अप' ।
अवअरु (१.१६३), अवछंदं (१.१०), अवतरिअ (२.२१३), अवलोआअं (२.१९४), अवसिट्ठउ (१.३५), अवसिष्टे (१.४९)
(५) अभि (केवल तत्सम एवं अर्धतत्सम शब्दों में) ।
अभिमत (२.१३८), अभिणउसंता (२.४८ ) = अभिनयश्रान्तः ।
४५३
(६) आ < प्रा० भा० आ० 'आ' ।
आइ (१.४० ) = आयाति, आइ ( २.१५९ ) = आगत्य, आइअ (१.१९३ ) = आयातानि आउ ( २.१९८ ) = आयाति, आणहु - आणय, आणिज्जसु (१.४२ ) = आनयत, आवज्जिअ (१.१२८) = आवर्ज्य |
(७) उ< प्रा० भा० आ० 'उत्' ।
उअइ (२.७३ ) = उदेति, उआसीण (१.३५ ) = उदासीनः, उक्किट्ठउ (१.९९ ) = उत्कृष्टं, उगो (२.५५) = उद्गतः, उग्गाहा, उग्गाह, उग्गाहो (१.५१, १६८ ) = उद्गाथा, उच्छलइ (१.१९३ ) = उच्छलति, उट्ठवहु ( १. ११८ ) = उत्थापयत, उट्ठइ (१.१६०) = उत्तिष्ठति, उण्णाअक (अर्धतत्सम) (१.२५ ) = उन्नायक, उद्दंड - उद्दंडा (१.१२६ ) = उद्दंड:, उद्दिट्ठ - उद्दिट्ठा (१.३९, ४१) = उद्दिष्टं, उप्पेक्ख (२.५१) = उत्प्रेक्षस्व, उव्वासइ (१.१४४ ) = उद्वासयति ।
(८) णि < प्रा० भा० आ० 'नि', 'निर्' ।
णिक्कंता (२.६७ ) = निष्कांता, णिट्ठविअ ( २.१९० ) = निष्ठाप्य णिदंसेइ (१.५३ ) = निदर्शयति णिद्दअ ( २.१३४ ) = निर्दयः णिप्पंद (१.१३६ ) = निष्पन्नानि । णिबडिदा ( २ . १५१ ) = निपतिता णिबद्ध (१.१०७ ) = निबद्धा:, णिबलिअ ( १.१५१ ) = निर्बलीकृत्य णिवसइ (१.१११), णिम्भअ ( २.२११), णिम्मला (२.१५८) णिरुत्त (१.१४६ ) = निरुक्तं, निसंक ( १.४३ ) = निःशंक |
(१०) प< प्रा० भा० आ० 'प्र' |
पआ (२.४५ ) = प्राप्त, पआणा (२.१४५ ) = प्रयाणं, पआसइ (१.९७) पआसेइ (१.२३) = प्रकाशयति, पअलि
( १. १६१) = प्रकटीकृत्य, पअलिअ (२.१०८ ) = प्रकटित, पअलिउ ( २. २१२ ) = प्रकटिता ।
(११) पइ < प्रा० भा० आ० 'प्रति' ।
पइकण्णहि (२.२०९ ) = प्रतिकर्णे, पइगणं (१.२२ ) = प्रतिगणं ।
(१२) पडि < पटि प्रा० भा० आ० 'प्रति' (केवल एक बार ) । पडिवक्खो (१. ११३ ) = प्रतिपक्ष: । (१३) परि < प्रा० भा० आ० 'परि' (अनेकों उदाहरण हैं, कुछ ये हैं)
परिकरु (१.१८० ) = परिकरः, परिगुणहु ( १ . ११७ ) = परिगणयत, परिचलइ (१.१८९ ) = परिचलति परिठवहु (१.१४) = परिस्थापयत, परिफुल्लिअ ( २.१४४ ) = परिपुष्पितं, परिमल (२.२०५), परिहरिअ (१.८७ ) = परिहृत्य ।
(१४) वि (पूर्वी हस्तलेखों तथा कलकत्ता संस्करण में 'बि' < प्रा० भा० आ० 'वि') (इसके भी अनेकों उदाहरण ये हैं) :
हैं, कुछ
For Private Personal Use Only