Prakritpaingalam

SR No.: 001440
Original Sutra Author: N/A
Author: Bholashankar Vyas, Vasudev S Agarwal, Dalsukh Malvania
Publisher: Prakrit Text Society Ahmedabad
Publication Year: 2007
Total Pages: 690
Language: Prakrit, Sanskrit, Hindi, Apbhramsa
Classification: Book_Devnagari & Literature
File Size: 18 MB

Page 296

परिशिष्ट (२)
[२७१
यथामुरवैरिखपुस्तनुतां मुदं हेमनिभांशुकचन्दनलिप्तम् । गगनं चपलामिलितं यथा शारदनीरधरैरुपचित्रम् ॥ उद्दवणिका यथा-वि० ॥७, ||s, 5, , 5, स. I, II, I, 5, 5, उपचित्रं निवृत्तम् ॥ अथ वेगवतीछन्दः-'विषमे प्रथमाक्षरहीनं दोधकवृत्तमेव वेगवती स्यात्' ।
विषमे प्रथमे तृतीये च चरणे प्रथमाक्षरहीनं दोधकवृत्तमेव वेगवती स्यात् । समे तु दोधकमेवेति । अतः प्रथमे तृतीये सगणत्रयानन्तरं गुरुः, चतुर्थे द्वितीये च भगणत्रयानन्तरं गुरुद्वयमिति ।।
यथास्मरवेगवती व्रजरामा केशववंशरवैरतिमुग्धा । रभसान्न गुरुं गणयन्ती केलिनिकुञ्जगृहाय जगाम ।। उट्टवणिका यथा-वि० ॥3, 3, 5, 5, स० , SI, I, 5, 5, वेगवती निवृत्ता ॥ अथ हरिणप्लुता छन्दः-'अयुजि प्रथमेन विवजितो द्रुतविलम्बितो हरिणप्लुता'।
अयुजि प्रथमे तृतीये च चरणे द्रुतविलम्बितः प्रथमेन वर्णेन विवर्जिते सति युजि तु द्रुतविलम्बितछन्दसेव तदा हरिणप्लुता छन्दः । एतदुक्तं भवति-प्रथमे तृतीये च चरणे सगणत्रयानन्तरं लगौ, द्वितीये चतुर्थे च चरणे नगणानन्तरं भगणद्वयमथ च रगणमिति ।।
यथास्फुटफेनचया हरिणप्लुता बलिमनोज्ञतट तरणे: सुता । कलहंसकुलारवशालिनी विहरतो हरति स्म हरेर्मनः ॥ उट्टवणिका यथा-वि० ॥5, 15, 15, 1, 5, स० I, II, SI, SIऽ, हरिणप्लुता निवृत्ता ॥ अथापरवक्त्रं छन्द:-'अयुजि ननरलाः गुरुः समे यदपरवक्रमिदं नजौ जरौ' ।
अयुजि विषमे प्रथमे तृतीये च चरणे ननरला नगणद्वयरगणलघवः अथ च गुरुः समे द्वितीये चतुर्थे च चरणे नजौ नगणजगणावथ च जरौ जगणरगणौ यत्र भवतस्तदिदमपरवक्त्रं नाम वृत्तम् ॥
यथास्फुटसुमधुरवेणुगीतिभिस्तमपरवकमिवैत्य माधवम् । मृगयुवतिगणैः समं स्थिता व्रजवनिता धृतचित्तविभ्रमा । उट्टवणिका यथा-वि०, I, III, SIS, I, 5, स० I, II, 151, 55, यथा वा हर्षचरितेतरलयसि दृशां किमुत्सुकामविरतिवामविलासलालसे । अवतर कलहंसि वापिकाः पुनरपि यास्यसि पङ्कजालयम् । अपरवक्त्रं निवृत्तम् ॥ अथ सुन्दरी छन्दः-'अयुजोर्यदि सौ लगौ पुनः समयोः स्भौ रलगाश्च सुन्दरी' ।
यत्र अयुजोविषमयोः प्रथमतृतीययोश्चरणयोर्यदि सौ सगणद्वयमथ च लगौ लघुगुरू भवतः पुनरपि तावेव, समयोद्वितीयचतुर्थयोश्चरणयोः स्भौ सगणभगणावथ च रलगा रगणलघुगुरवो भवन्ति, तत्सुन्दरीछन्दः ।। द्विरावृत्त्याश्लोकः पूरणीयः ॥
यथायदवोचदवेक्ष्य सुन्दरी परितः स्नेहमयेन चक्षुषा । अपि कंसहरस्य दुर्वचं वचनं तद्विदधीत विस्मयम् ॥
उट्टवणिका यथा-वि० ॥5, 15, 1, 5, I, 5, स० ॥5, SI, su, 1, 5, यथा वा-'अथ तस्य विवाहकौतुकं ललितं बिभ्रत एव पार्थिवः' इत्यादि रघुवंशे । सुन्दरी निवृत्ता ॥
एवमुक्तपरिपाट्याईसमवृत्तान्येकाक्षरादिषड्विंशत्यक्षरपर्यन्तप्रस्तारेषु द्वाभ्यां वृत्ताभ्यां स्वबुद्ध्या नामानि धृत्वा सुधीभिरूह्यानि । ग्रन्थविस्तरभीत्या प्रसिद्धान्येव कानिचिवृत्तान्यत्रोदाहृतानीति शिवम् । इत्यर्धसमवृत्तानि ।।
अथ विषमवृत्तानितत्र विषमम्'यस्य पादचतुष्केऽपिलक्ष्म भिन्नं परस्परम् । तदाहुविषमं वृत्तं छन्दःशास्त्रविशारदाः ॥' इति लक्षणलक्षितम् ।