Jain Dharma Chintan

SR No.: 001434
Original Sutra Author: N/A
Author: Dalsukh Malvania
Publisher: Prakrit Jain Vidya Vikas Fund Ahmedabad
Publication Year: 1991
Total Pages: 186
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Philosophy, & Religion
File Size: 10 MB

Page 121

૯૨
જૈનધર્મચિંતન
પિતાના હાથની વાત છે. આ દૃષ્ટિએ કેઈ વ્યક્તિ કંઈ કૃપા કરી શકે તે તે માર્ગદર્શન કરાવવા પૂરતી; એથી વિશેષ એ કશું નથી કરી શકતી. મતલબ કે આત્મા પોતે જ પિતાને મિત્ર કે શત્રુ છે “gરિસા, તુમમેવ તુi fમH, જિ વદિયા મિત્તમિચ્છ” (આચારાંગ સૂત્ર ૧૧૮). બીજાને શત્રુ કે મિત્ર કહેવામાં આવે છે એ ઉપચારથી જ; કારણ કે બીજે તે માત્ર પરિસ્થિતિને સઈ શકે છે; એને વશ થવું કે ન થવું એ તો પિતાના હાથની વાત છે. જ્યાં સુધી કે તે ઊભી થયેલ પરિસ્થિતિ સાથે તન્મય નથી થતો ત્યાં સુધી એને સુખ કે દુ:ખને અનુભવ થઈ શકતો નથી. તેથી સુખ કે દુઃખનું કારણ પિતાની પરિણતિ કે તન્મયતા છે. અને તન્મય થવું કે નહીં એ તે પિતાના હાથની વાત છે. તેથી ખરી રીતે આત્મા જ પિતાને શત્રુ કે મિત્ર છે, બીજુ કાઈ નહીં.
(૨) પિતાનાં કમને નાશ પોતે જ કરે જઈએ. બધા જીવમાં સ્વાભાવિક રીતે સામ્ય હોવા છતાં જે વિષમતા દેખાય છે, એનું કારણ તે તે જીવોનાં કર્મ છે. કર્મથી મુક્ત થવાને પ્રયત્ન એમણે પોતે જ કરવાનો છે. કોઈ ઈશ્વર કે તીર્થકર છોને ઉદ્ધાર નથી કરી શકતા; તેઓ તો ઉદ્ધારને માર્ગ બતાવી શકે છે, તીર્થની સ્થાપના કરી શકે છે. આ વાતને જ વ્યક્ત કરતાં અમિતગતિ આચાર્યે કહ્યું છે કે
स्वय कृत कम यदात्मना पुरा फल तदीय लभते शुभाशुभम् । पुरेण दत्तं यदि लभ्यते स्फुट स्वयं कुत कम निरर्थक तदा ॥ निजार्जित कम विहाय देहिना न कोऽपि कस्यापि ददाति किञ्चन । विचारयन्नेवमनन्यमानसः परो ददातीति विमुच शेमुषीम् ॥
કર્મનાશની પ્રક્રિયામાં મુખ્ય સ્થાન સંયમનું છે; બાકી બધી વસ્તુઓ, જે એ સંયમને વધારવામાં ઉપયોગી હોય તે, એનું સાધનાના માર્ગમાં સ્થાન છે, નહીં તો નહીં. બધાય જીવોમાં સમભાવ કેળવીને કોઈને પણ દુ:ખ પહોંચે એવી પ્રવૃતિ ન આદરવી, એ જ સંયમ છે. આમાંથી જ નિર્મમભાવ અને નિરહંકારભાવ નિષ્પન્ન થવાથી વિશ્વમૈત્રીનો સાક્ષાત્કાર થશે. ત્યારે વીતરાગભાવની પુષ્ટિ (પૂર્ણતા) થવાથી જીવ સિદ્ધ થઈ જાય છે : આ જ એની સાધનાની પરાકાષ્ઠા છે.
(૩) મુક્ત માં વૈષમ્ય નહીં–જ્યારે જીવ સિદ્ધ થઈ જાય છે, ત્યારે એને માટે કોઈ ઉપાસ્ય-આરાધ્ય નથી રહેતું. પિતાથી પહેલાં થયેલા