Acharangasutram Sutrakrutangsutram Cha

SR No.: 001423
Original Sutra Author: N/A
Author: Sagaranandsuri, Anandsagarsuri, Jambuvijay
Publisher: Motilal Banarasidas
Publication Year: 1978
Total Pages: 764
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, Conduct, agam_acharang, & agam_sutrakritang
File Size: 26 MB

Page 41

३८
प्रस्तावना
प्रथमेयने चत्वार उद्देशकाः द्वितीये तपः तृतीये चत्वार, चतुर्थ-मयोडों द्वौ इत्येवं पञ्चानामध्ययनानां १५ उद्दे शका, तावन्त एव उद्देशनकालाः समुदेशनकाला। अवशिष्टेषु २२ अध्ययनेषु उद्देशक विभागी नास्ति यतः २२ उद्देजनकाला, तावन्त एव च समुद्देशनकाला ग्रतः सूतकृताङ्गे सर्वसंख्या ३७ उद्देशनकालाः समुद्देशनकालाश्च ।
परिमाणम् -सूत्रकृताङ्गस्य ३६००० पदानि शास्त्रीय प्राचीनं परिमाणम् । सम्प्रति ३२ अक्षराणामेकोऽनुष्टुप् श्लोक इति गणनयाऽनेकेषु हस्तलिखितादर्थेषु २१०० श्लोकाः प्रमाणं लिखितं दृश्यते । क्वचित् किञ्चिदधिकमपि दृश्यते। दृश्यतां श्रीमहावीरजैनविद्यालयप्रकाशिते सूत्रकृताङ्गे पृ० २५८ टि० ३, ६,९ ।
महापरिज्ञास्वसप्तमाध्ययनरहितस्य याचाराजस्व [प्रथमभूतस्कन्धात्मकस्यैव] ८०० श्लोकाः प्रमाणमिति आचाराङ्गस्य परिमाणनिर्देशेऽभिहितमस्माभिः सप्तोकमहापरिज्ञाध्ययनश्लोकसंख्यामीतने तु एतत् प्रमाणं किञ्चिदधिकं भवति प्रत आचाराङ्गात् सूत्रकृतं द्विगुणम् इति सूत्रकृताङ्गनिर्यु को यदभिहितं तदपि सम्यक् संगच्छते ।
रचनाशैली -- सूत्रकृताङ्गस्य प्रथमे श्रुतस्कन्धे 'आयाणिज्ज' पर्यन्तानि पञ्चदशाध्ययनानि पद्यनिबद्धानि षोडशं गाथाध्ययनं सम्प्रति गद्यरूपं विलोक्यते तथापि तत् सामुद्रेण छन्दसा निबद्धमिति सूत्रकृताङ्गनिर्यु क्त्यादौ वणितम्, पूर्वस्मिन् काले तत् कथञ्चिद् गीयते स्म इत्यपि वृत्त्यादौ निर्देशः, दृश्यतां पृ० 175 | "पद्यं गाधासोलसगादि" इति सूत्रकृताङ्गचूर्णी [पृ० ४] प्रभिहितम् ।
“सत्त महज्झयणा”-- स्थानाङ्गसूत्र । “गाधा सोलसगम्मी जेसि प्रज्झयणाणं ते इमे गाधासोलसगा । महन्ति श्रज्झयणाणि अधवा महंति च ताणि ब्रायणाणि च महायणाणि । " सूत्रकृताङ्गपूर्ण पृ० १५ ।
"दो चेव सुयक्खंधा प्रज्झयणाई च हुंति तेवीसं । तेत्तिसुदेसणकाला ( तेत्तीस उद्देसा - प्र० ) आयाराम्रो दुगुणमंगं ॥ २२॥ " --सूत्रकृताङ्गनियुक्ति "द्वात धृतस्कन्धी, [तयोविशतिध्ययनानि त्रयस्त्रिमदुद्देशनकालाः । ते चैव भवन्ति - प्रमाध्ययने चत्वारो द्वितीये वयस्तृतीये चत्वारः एवं चतुर्वन्मयो डौ, सबैकादशरवेकरसकेकादशति प्रथमश्रुतस्कन्धे तथा द्वितीय सप्ताध्ययनानि तेषां सप्तैवोद्देशनकाला, एवमेते सर्वेऽपि त्रयस्त्रिंशदिति । एतच्चाचाराङ्गाद् द्विगुणमङ्गम्, षट्त्रिंशत्पदसहस्रपरिमाणमित्यर्थः । " - सूत्रकृताङ्गवृत्तिः शीलाचार्यविरचिता पृ० ८ । “से णं अंगट्टयाए बिइए अंगे, दो सुयवखंधा, तेवीसं अज्झयणा, तेत्तीस उद्देसणकाला, तेत्तीस समुद्देसणकाला, छत्तीसं पदसहस्साणि पयग्गेणं " - - नन्दीसूत । समवायाङ्गसूत्र
- ।
"तेवीसाए सूतगडज्झयणेहिं सूत्रम् । तत्थ इमा गाधा -- “ पुंडरीय १ किरियठाणं २ आहारपरिण्ण ३ पच्चखाणे ४ य । अणगार ५ अट् ६ णानंद ७ सोलसाई १६ च तेवीस | आवश्यकचूणिः (प्रतिक्रमणाध्ययने) पू० १४३ "तेबीसाए सूपपणेहि प्रयोविंशतिमि सूत्रकृताध्ययन किया पूर्ववत्, तानि पुनरमूनि पुंडरि १ किरियठाणं २ आहारपरिष्ण ३ पञ्चवखाकिरिया ४ य अणगार ५ ६ ५ नालंद ६ सोलसाई १६ च तेवीस २३|| गाथा निगदसिद्धैव ।" श्रावश्यक वृत्ति हारिभद्री पृ० ६५८ । "तेवीसं सूयगडज्झयणा प० ० १ समए, २ वेतालिए, ३ उवसग्ग-परिण्णा, ४ थीपरिण्णा, ५ नरयविभत्ती, ६ महावीरथुई, ७ कुसीलपरिभासिए, ८ वीरिए, ९ धम्मे, १० समाही, ११ मग्गे, १२ समोसरणे, १३ ग्राहतहिए. १४गये, १५ जमईए १६ माहा, १७ पुंडरीए १८ किरियाठाणे, १९ प्रहारपरिणा २० प्रपञ्चवखाणकिरिना, २१ अणगारसुयं, २२ ग्रहइज्ज, २३ णालंदइज्जं ।" -- समवायाङ्गसूत्र । दिगम्बराचार्यप्रभाचन्द्रविरचितायां प्रतिक्रमणसूत्रवृत्तौ “तेवीसाए सुद्दयडज्झाणेसु” इत्यस्य वृत्तौ सूत्रकृताङ्गस्य त्रयोविंशतिरध्ययनानि एवं वर्णितानि ( दृश्यतां प्रतिक्रमणग्रन्थत्रयी) -
ני
" समए १, वेदालिज्जे २, एत्तो उवसग्ग ३, इत्थपरिणामे ४ ।
णरयंतर ५, वीरथुदी ६, कुसीलपरिभास (सि) ए ७, वीरिए ८ ।। १ ॥
धम्मो य९, अग्ग (अघ ? ) १०, मग्गे ११, समोवसरणं १२, तिकाल १३, गंथहिदे १४ ।
धावा (हा ?) तत्व १५ गाथा १६ पुरीको १७ किरियठाणे व १८ ।। २ ।। आहारयपरिणामे १९, पञ्चवखाण २०, अणगारगुणकित्ति ।
सुद २१, अत्थ ( ? ) २२, णालंदे २३ सुद्दयउज्झाणाणि तेवीसं ॥ ३॥ '
"
१. "होति पुण भावनाहा सागारुवयोगभावनिष्करणा महूराभिहाणजुत्ता तेषं गाह ति णं विति ॥। १३८ ।। गाहीया व अत्या ग्रहव ण सामुद्दएण छंदेणं । एएण होति गाहा एसो अन्नो वि पज्जा ।। १३९ ।। पण्णरससु अज्झयणेसु पिडितत्थेसु जो अवितह त्ति । पिंडियवयपोणत्वं महेति तम्हा ततो गाहा ।। १४० ।। " मूत्रकृताङ्गनिर्युक्ति । “मधुराभिधापजुत्ता चोयतो वा पुच्छतो वा परिपतो या गायतीति गीयते वा गाथा" -- चूर्णि पृ० २४५ । “मधुरं श्रुतिपेशलमभिधानम् उच्चारणं यस्याः सा मधुराभिधानयुक्ता, गाथाछन्दसोपनिबद्धस्य प्राकृतस्य मधुरत्वादित्यभिप्रायः । गीयते पठ्यते मधुराक्षरप्रवृत्त्या गायन्ति वा तामिति गाथा । यत एवमतस्तेन गाथामिति तां ब्रुवते, णमिति वाक्यालङ्कारे, एनां वा गाथामिति । अन्यथा वा निरुक्तिमधिकृत्याह -- गाथीकृताः पिण्डीकृता विक्षिप्ताः सन्त एकत्र मीलिता प्रर्था यस्यां सा गाथेति । अथवा सामुद्रेण छन्दसा या निबद्धा सा यायेत्युच्यते तच्चेदं छन्दः अनिबद्धं च यल्लोके गाथेति तत् पण्डितः प्रोक्तम् । एषोऽनन्तरोक्तो गाथाशब्दस्य पर्यायो निरुक्तं तात्पर्यार्थो द्रष्टव्यः, तद्यथा - गीयतेऽसौ गायन्ति वा तामिति, गाथीकृता वार्थाः, सामुद्रेण वा छन्दसेति गाथेत्युच्यते, अन्यो वा स्वयमभ्यूह्य निरुक्तविधिना विधेय इति ।" वृत्ति पृ० २६२ । “ गाथाऽत्रानुक्तम् । अत्र शास्त्रे यन्नोक्त छन्दस्तद् गाथासंज्ञम् ।