Page Text
________________
प्रस्तावना
स च उपकारकत्वादुपचाररूपत्वाद्वा' 'अग्र'नाम्ना 'पाचाराङ ग'नाम्ना वा व्यपदिश्यते। द्वितीये श्रुतस्कन्धे पञ्च चूला:, तासु पञ्चमी निशीथाख्या चूला आचाराङ्गसूत्रात् पृथक्कृत्य 'निशीथ'सूत्रनाम्ना पृथक् सूत्ररूपेण चिराद् व्यवह्रियते, चूणिकृतः शीलाचार्यादयो वृत्तिकृतश्चापि प्राचाराङ्गसूत्रस्य चतुर्थचूलिकापर्यन्तं व्याख्यां विहितवन्तः । अतः प्रथमः श्रुतस्कन्धः, चूलाचतुष्टयात्मको द्वितीयश्च श्रुतस्कन्धः सम्प्रति प्राचाराङ्गसूत्ररूपेण प्रसिद्धः ।
"तिण्हं गणिपिडगाणं आयारचूलियावज्जाणं सत्तावन्नं अज्झयणा पण्णत्ता, तं जहा--आयारे सूयगडे ठाणे।" -समवायाङ्गसूत्रम् । अस्य वृत्ति:--"गणिपिडगाणं ति गणिन:-आचार्यस्य पिटकानीव पिटकानि सर्वस्वभाजनानीति गणिपिटकानि तेषाम् । आचारस्य श्रुतस्कन्धद्वयरूपस्य प्रथमाङ्गस्य चूलिका सर्वान्तिममध्ययनं विमुक्त्यभिधानमाचारचूलिका, तद्वर्जानाम् । तत्राचारे प्रथमश्रुतस्कन्धे नवाध्ययनानि, द्वितीये षोडश, निशीथाध्ययनस्य प्रस्थानान्तरत्वेनेहानाश्रयणात्, षोडशानां मध्ये एकस्य आचारचूलिकेति परिहृतत्वात् शेषाणि पञ्चदश, सूत्रकृते द्वितीयाङ्गे प्रथमश्रुतस्कन्धे षोडश, द्वितीये सप्त, स्थानाङ्गे दशेत्येवं सप्तपञ्चाशदिति।"-समवायाङ्गवृत्ति पृ०७३ ।
“से कि तं पायारे? से णं अंगठ्ठयाए पढमे अंगे, दो सुयक्खंधा, पणुवीसं अज्झयणा, पंचासीती उद्देसणकाला, पंचासीती समुद्देसणकाला, अट्ठारस पयसहस्साइं पदग्गेणं...। सेत्तं पायारे १।"-नन्दीसूत्र ८७, समवायाङ्गसूत्र।
१. "नियुक्तिकृदाह- . . अग्गं भावे उ पहाण-बहुय-उवया (गा-प्र०) रो तिविहं ॥... .भावाग्रं तु विविधम्-प्रधानाग्रं प्रभूताग्रम् २ उपकाराग्रं ३ च । तत्र प्रधानाग्रं सचित्तादि त्रिधा · · ·। प्रभूताग्रं त्वापेक्षिकं तद्यथा--जीवा पोग्गल समया दब्व पएसा य पज्जवा चेव । थोवाऽणताणंता विसेसमहिया दुवे णंता । अत्र च यथोत्तरमग्रम्, पर्यायाग्रं तु सर्वाग्रमिति । उपकाराग्रं तु यत् पूर्वोक्तस्य विस्तरतोऽनुक्तस्य च प्रतिपादनादुपकारे वर्तते तद् यथा दशवैकालिकस्य चूडे, अयमेव वा श्रुतस्कन्ध आचारस्येति अतोऽत्रोपकाराग्रेणाधिकार इति । आह च नियुक्तिकारः--उवयारेण उ पगयं पायारस्सेव उवरिमाइं तु। रुक्खस्स य पव्वयस्स य जह अग्गाई तहेयाइं । उपकाराग्रेणात्र प्रकृतम्-- अधिकारः, यस्मादेतान्याचारस्यैवोपरि वर्तन्ते तदुक्तविशेषवादितया तत्सम्बद्धानि यथा वृक्ष-पर्वतादेरग्राणीति ।"--आचाराङ्गवृत्ति पृ० ३१८-३१९।
___ "भावग्गं वि (ति) विहं पहाणग्गं १, बहु अग्गं २, उवचारग्गं ३ । पहाणग्गं खाइयो भावो। बहुअग्गे जीवादीणं छण्हं पज्जवग्गं । उवचारेण (चारणे-प्र०) णव बंभचेराणि उवचरितं प्राचारग्गाणि विज्जति (दिज्जंति-प्र०), अतो आयारस्सेव अग्गाणि पायारग्गाणि, जहा रुक्खस्स पव्वयस्स वा अग्गाणि तधेयाणि आयारस्स अग्गाणि । जहा रुक्खग्गं पव्वतग्गं वा ण रुक्खा पव्वता वा अत्यंतरभूतं एवं ण आयारा आयारग्गाणि अत्यंतरभूयाणि । एत्थ पुण भावेण अहीगारो। तत्थ वि अायारउवयारभावग्गेण । उवचर (रि)तं ति वा अहीयं ति वा म (गि? ) ज्झितं ति वा एगळं।" --आचाराङ्गणि: (द्वितीयश्रुतस्कन्धप्रारम्भे)। "अगं भावो तु पहाण-बहुय-उपचारतो तिविधं ॥४६॥
. . . . . . . पहाणो खाइगो भावो । जीवादिछक्कए पुण बहुयग्गं पज्जवा होंति ॥५५॥
"अग्गं भावो' ति, तं एवं वत्तव्वं भावो अग्गं । पहाणभावग्गं बहुयभावग्गं उवचारभावग्गं एवं तिविहं । - तत्थ पहाणभावगं उदइयादीण भावाण समीवानो पहाणो खातितो भावो। पहाणे ति गयं । इयाणि बहुयग्गं भण्णति--जीवो आदि जस्स छक्कगस्स तं जीवाइछक्कगं। तं चिम--जीवा पोग्गला समया दव्वा पदेसा पज्जया चेति । एयम्मि छक्कगे सव्वत्थो वा जीवा' . . . पज्जवा अणतगुणा ।: 'बहुयग्गं पज्जवा होति। बहुत्तेण अग्गं बहुयग्गं, बहुत्वेनाग्रं पर्याया भवंतीति · · · गतं बहुअग्गं । इयाणि उवचारग्ग--उवचरणं उवचारो । उवचारो नाम ग्रहणम् अधिगमेत्यर्थः। - - - पिट्ठिमो जो घेप्पइ सो उवचारग्गं भावग्गं भवति । . . तं चिमं चेव पकप्पज्झयणं । कहं ? जो भणति-- पंचण्ह वि अग्गाणं उवयारेणेदं पंचमं अग्गं । जं उवचरित्तु ताई तस्सुवयारो ण इहरा तु॥ • • • “उपचरणं उपचारः। तेण उवचारेण करणभूतेण इदमित्याचारप्रकल्प: पंचमं अग्गं ति। - - - -शिष्याह-कथं ? आचार्याह--जं उवचरित्तु ताई। जं यस्मात् कारणात् उवचरत्तु गृहीत्वा ताई ति चउरो अग्गाई तस्सेति प्राचारप्रकल्पस्य उपचारो ग्रहणम् । ण इति प्रतिषेधे, इतरहा तु तेष्वगृहीतेषु । सीसो पुच्छति
-दसविहवक्खाणे कथमेण अग्गेणाहिकारो? भण्णति-उपचारेण तु पगतं उवचरिताधीतगमितमेगट्ठा । उवचारो वक्खातो । पगतं अहिगारः प्रयोजनमित्यर्थः । · · ·उवचारो त्ति वा अहितं ति वा आगमियं ति वा गृहीतं ति वा एगळं।"-निशीथचूणि भा० १, पृ० २७-३० । "शिष्याह--कालियसुयं आयारादि एक्कारस अंगा, तत्थ पकप्पो आयारगतो। जे पुण अंगबाहिरा छेयसुयज्झयणा ते कत्थ अणुप्रोगे वत्तव्वा ? उच्यते--जं च महाकप्पसुयं जाणि य सेसाई छेदसुत्ताए। चरणकरणाणुयोगो त्ति कालित्थेउवगयाणि य ॥६१९०॥"--निशीथचूणि भा० ४, पृ० २५४॥
Jain Education International,
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001423 |
| Book Title | Acharangasutram Sutrakrutangsutram Cha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sagaranandsuri, Anandsagarsuri, Jambuvijay |
| Publisher | Motilal Banarasidas |
| Publication Year | 1978 |
| Total Pages | 764 |
| Language | Prakrit, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, Conduct, agam_acharang, & agam_sutrakritang |
| File Size | 26 MB |