________________
પરિશિષ્ટ
શાસ્ત્રાધ્યયનનું લક્ષ્ય : જ્ઞાન કે માહિતી?
જીવવિચાર, નવતત્ત્વ, કર્મગ્રંથ, બૃહત્સંગ્રહણી વગેરે ગ્રંથોમાંથી માત્ર માહિતી નહીં પણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું ક્યારે કહેવાય એનો વિચાર કંઈક આ રીતે કરી શકાય : ઉદાહરણ તરીકે,
જીવવિચારના અધ્યયનથી એ ભાન થાય કે નાના નજીવા નગણ્ય દેખાતા જીવો પણ આપણા આત્મા સમાન જ છે. જેમ મોટો ફોટો અને તેની એક ઈંચની કોપી. એનું કદ નાનું થતાં કેટલીક ઝીણીઝીણી વિગતો પ્રથમ દર્શને જણાતી નથી, પણ એને એન્લાર્જ કરવામાં આવે તો, પહેલાં ન દેખાતી બધી વિગતો સ્ફુટ થાય છે, તેમ નાના જીવજંતુઓમાં-એક કુંથુઆ સુધ્ધાંમાં અને પોતાનામાં કોઈ ભેદ નથી; પોતામાં જે જ્ઞાન અને સામર્થ્ય વ્યક્ત દેખાય છે તે એ જીવોમાંયે છે, માત્ર તે અવ્યક્ત છે એટલું જ. આ ભાન સાથે, ભવભ્રમણ માટે કેટલું વિશાળ ક્ષેત્ર છે, કેટલી યોનિઓ છે, એકેન્દ્રિયાદિમાં કાયસ્થિતિ કેટલી દીર્ઘ છે, આપણે પણ એ બધી અવસ્થામાં સમય પસાર કર્યો છે વગેરે વિચારણા જાગે; અને તેથી સર્વ જીવો પ્રત્યે આત્મીયતાનો ભાવ જાગે તથા ભવભીરુતાપાપભીરુતા જન્મે અને નાના કીટ-પતંગ પ્રત્યે તેમજ પાપી અધમ જીવો પ્રત્યે તુચ્છકાર, ધૃણા કે તિરસ્કારની લાગણી ન જન્મે, પરંતુ તેમાં દેખવામાં આવતા ચૈતન્યના અંશથી તેમના પ્રત્યે પણ માન- reverence for life-પ્રગટે.
નવતત્ત્વનું અધ્યયન થતાં જીવ-અજીવની સ્પષ્ટ સમજણ લાધે. સાથે, વર્તમાનમાં દેખાતા પોતાના દેહાદ પર્યાયો કર્મને લીધે છે અને પોતાનું ખરું સ્વરૂપ કર્મથી આવરાયેલું પડયું છે, એનું ભાન વધુ સ્પષ્ટ બને; સ્વરૂપ પ્રગટ કરવાના સાધન તરીકે સંવર અને નિર્જરાનાં અંગો પ્રત્યે અભિરુચિ જાગે અને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
