________________
૬૨ આત્મજ્ઞાન અને સાધનાપથ
હેમચંદ્રસૂરિજીએ ‘યોગશાસ્ત્ર' નામના તેમના ગ્રંથના અંતિમ અધ્યાયમાં જાતઅનુભવનું નિરૂપણ કરતાં કહ્યું છે કે “અમનસ્કતા પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે યોગીને શરીર પોતાથી છૂટું પડી ગયું હોય, બળી ગયું હોય, વિલય પામી ગયું હોય કે જાણે હોય જ નહિ તેવું લાગે છે”` આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ સાખ પૂરે છે કે આત્મજ્ઞાન-સંપન્ન વિકાસશીલ મહાનુભાવોને “ભોગો-ઇન્દ્રિયોના વિષયો-પણ મૃગજળ જેવા આભાસિક જ લાગે છે.” ટૂંકમાં, “તેને સમસ્ત દશ્ય જગત સ્વપ્નવત્, ગાંધર્વનગર (સંધ્યા સમયે આકાશમાં વાદળાં અને સૂર્યકિરણો વડે સર્જાતાં નગર આદિના આભાસો) તુલ્ય કે મૃગજળ જેવું ભાસે છે.
૨
99 3
શાસ્ત્રાભ્યાસી વિદ્રાનો તેમ જ આધ્યાત્મિક અનુભૂતિ વિનાના ઉપદેશકો સુધ્ધાં આ વિધાનોને અક્ષરશ: નહિ પણ જગતની નિ:સારતા સૂચવતાં માત્ર ઉપમાત્મક કથન સમજે છે. કિંતુ, વાસ્તવમાં આ વચનોમાં આત્મજ્ઞ મહાપુરુષોના દર્શનનું અક્ષરશ: યથાર્થ નિરૂપણ છે.
વિભિન્ન સાધના-પ્રણાલિકાઓ દ્વારા મુક્તિમાર્ગે પ્રગતિ કરી રહેલા, અન્ય મત-પંથોના પણ સફળ સાધકો જયારે આત્માનુભવ પામે છે ત્યારે તે બધાને ભૌતિક જગત પોકળ અને ક્ષણભંગુર જ અનુભવાય છે એની પ્રતીતિ કરાવતા આપણા સમકાલીન એક સફળ સાધકના ઉદ્ગાર આ રહ્યા : “...પ્રબોધની આ અનુભૂતિ વખતે જગતની નક્કર વાસ્તવિકતા અલોપ થઈ જાય છે. એટલે કે, અણુના મૂળ ઘટક સુધી પહોંચવાના પ્રયત્નમાં ભૌતિક વિજ્ઞાનીઓની સામે જે તથ્ય ઊભરી આવે છે તે પ્રબુદ્ધ
१. विश्लिष्टमिव प्लुष्टमिवोड्डीनमिव प्रलीनमिव कायम् । अमनस्कोदयसमये योगी जानात्यऽसत्कल्पम् ॥
૨. મોગાશ્ર્વરૂપત: પશ્ય-સ્તા મોવોપમાન भुञ्जानोऽपि ह्यसङ्गः सन् प्रयात्येव परं पदम् ।।
- યોગશાસ્ત્ર, પ્ર. ૧૨, શ્લોક ૪૨.
Jain Education International
૩. માયામરીત્તિધર્વ-નગર સ્વપ્નનિમાના बाह्यान् पश्यति तत्त्वेन भावान् श्रुतविवेकतः ।।
'
યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય, શ્લોક ૧૬૬.
For Private & Personal Use Only
- એજન, શ્લોક ૧૫૬.
--
www.jainelibrary.org
