________________
હેમચન્દ્રાચાર્યકૃત પ્રમાણમીમાંસા તેના વિવરણમાં શ્રીધરે કહ્યું છે કે सेयं संज्ञाविशेषानवधारणात्मिका
प्रतीतिरनध्यवसायः । इन्हसी, पृ. १८३.
આચાર્ય હેમચન્દ્રના લક્ષણમાં આ જ ભાવ રહેલો છે.
૩૨૦
---
-
५. ७१ ' परेषाम् ' – तुलना - प्रत्यक्षं कल्पनापोढं नामजात्याद्यसंयुतम् । प्रभासभुय्यय, १.3. तत्र प्रत्यक्षं कल्पनापोढं यज्ज्ञानमर्थे रूपादौ नामजात्यादिकल्पनारहितं तदक्षमक्षं प्रति वर्तते इति प्रत्यक्षम् । न्यायप्रवेश पृ. ७. कल्पनापोढमभ्रान्तं प्रत्यक्षम् । न्यायमिन्दु, १.४.
पृ. ७१ ' अतस्मिन्' – खायार्य हेमयन्द्रनुं प्रस्तुत सक्षश शाहना' संक्षशनी જેમ કા૨ણમૂલક નથી પરંતુ યોગસૂત્ર અને પ્રમાણનયતત્ત્વાલોકના લક્ષણની જેમ સ્વરૂપમૂલક છે.
- ―――――――― •
५. ७२ 'तिमिरादिदोषात् ' - तुलना तया रहितं तिमिराशुभ्रमणनौयानसंक्षोभाद्यनाहितविभ्रमं ज्ञानं प्रत्यक्षम् । न्यायमिन्दु, १.६ तिमिरम् अक्ष्णोर्विप्लवः इन्द्रियगतमिदं विभ्रमकारणम् । आशुभ्रमणमलातादेः । मन्दं भ्रम्यमाणे अलातादौ न चक्र भ्रान्तिरुत्पद्यते तदर्थमाशुग्रहणेन विशेष्यते भ्रमणम् । एतच्च विषयगतं विभ्रमकारणम् । नावा गमनं नौयानम् । गच्छन्त्यां नावि स्थितस्य गच्छवृक्षादिभ्रान्तिरुत्पद्यते इति यानग्रहणम्, एतच्च बाह्याश्रयस्थितं विभ्रमकारणम् । संक्षोभो वातपित्तश्लेष्मणाम् । वातादिषु हि क्षोभं गतेषु ज्वलितस्तम्भादिभ्रान्तिरुत्पद्यते, एतच्च अध्यात्मगतं विभ्रमकारणम् । ન્યાયબિન્દુટીકા ૧.૬.
५. ७२ 'तत्प्रामाण्यं तु' तुलना - तथाहि विज्ञानस्य तावत्प्रामाण्यं स्वतो वा निश्चीयते परतो वा ? । न तावत् पूर्वः कल्पः, न खलु विज्ञानमनात्मसंवेदनमात्मानमपि गृहणाति प्रागेव तत्प्रामाण्यम् । नापि विज्ञानान्तरम्, तत् विज्ञानमित्येव गृहणीयान्न पुनरस्याव्यभिचारित्वम् ।
१. इन्द्रियदोषात् संस्कारदोषाच्चाविद्या । वैशेषिसूत्र, ८.२.१०.
२. विपर्ययो मिथ्याज्ञानमतद्रूपप्रतिष्ठम् । योगसूत्र, १.८ प्रमाणनयतत्त्वात्सोड, १.१०-११
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
