________________
૨ ૩
પપાતિક ૬૮ પત્તશ્કેજ (પત્રરચના)* ૬૯ કડચ્છજ્જ (અનેક વસ્તુઓને ક્રમથી છેવી) ૭૦ સજીવ (મૃત ધાતુઓને સ્વાભાવિક રૂપમાં ફેરવવી) ૭૧ નિજીવ (સુવર્ણ વગેરે ધાતુઓને મારવી) ૭૨ સઉણરુઅર (શુકન અને વિભિન્ન અવાજોનું જ્ઞાન) કળાઓનું શિક્ષણ સમાપ્ત કર્યા પછી દઢપ્રતિજ્ઞના માતા-પિતાએ કલાચાર્યને વિપુલ ભોજન, પાન તથા વસ્ત્રાલંકાર વગેરે વડે સમ્માનિત કરી પ્રીતિદાન આપ્યું. દઢપ્રતિજ્ઞ ૭૨ કળાઓમાં પંડિત, ૧૮ દેશી ભાષાઓમાં વિશારદ, ગીત, ગંધર્વ અને નાટ્યમાં
પત્રચ્છેદ્યનો ઉલ્લેખ કુટ્ટિનમતમ્ (૨૩૬) અને કાદંબરી (પૃ. ૧૨૬, કાલે આવૃત્તિ)માં મળે છે. આ ગ્રંથો અનુસાર પત્રરચનાનો અર્થ છે દીવાલ કે ભૂમિ પર ચિત્રરચનાની કળા. જંબૂઢીપપ્રજ્ઞપ્તિની ટીકા પ્રમાણે આનો અર્થ થાય છે પત્રોના છેદનમાં હસ્તલાઘવ પ્રદર્શિત કરવું–અષ્ટોત્તરશતપત્રા मध्ये विवक्षितसंख्याकपत्रच्छेदने हस्तलाघवम् । સજીવ અને નિર્જીવનો ઉલ્લેખ દશકુમારચરિત (કાલે આવૃત્તિ ૨, પૃ. ૬૬)માં મળે છે. ચરક
અને સુશ્રુતમાં ધાતુઓની મારણવિધિ આપવામાં આવી છે. ૩. આનો ઉલ્લેખ બૃહત્સંહિતા (અધ્યાય ૮૭)માં મળે છે. મૂલસર્વાસ્તિવાદના વિનયવસ્તુમાં પણ
સર્વભૂતરુતનો ઉલ્લેખ છે. ૪. ૭૨ કળાઓમાં ઘણીબધી કળાઓનો એકબીજામાં અંતર્ભાવ થઈ જાય છે. વાત્સ્યાયનના
કામસૂત્રમાં ૬૪ કળાઓનો ઉલ્લેખ છે. આ કળાઓની સાથે ઉપર્યુક્ત ૭૨ કળાઓની તુલના પં. બેચરદાસજીએ પોતાની “મહાવીરની ધર્મકથાઓ' (પૃ. ૧૯૩ વગેરે)માં કરી છે. જંબૂદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિની ટીકા (૨, પૃ. ૧૩૯ વગેરે)માં સ્ત્રીઓની ૬૪ કળાઓની વ્યાખ્યા કરવામાં આવી છે. કળાઓ માટે જુઓ–નાયાધમ્મકહાઓ (૧, પૃ. ૨૧), સમવાયાંગ (પૃ. ૭૭ અ), રાયપાસણય (સૂત્ર ૨૧૧), જેબૂદ્વીપપ્રજ્ઞપિટીકા (પૃ. ૨, ૧૩૬ વગેરે), અમૂલ્યચન્દ્રસેન–
સોશ્યલ લાઈફ ઈન જૈન સિસ્ટમ ઑફ એજ્યુકેશન, પૃ. ૭૪ વગેરે. ૫. મગધ, માલવ, મહારાષ્ટ્ર, લાટ, કર્ણાટ, દ્રવિડ, ગૌડ, વિદર્ભ વગેરે દેશોમાં બોલાતી ભાષાઓ.
જૈન શ્રમણો માટે દેશી ભાષાઓનું જ્ઞાન આવશ્યક દર્શાવવામાં આવ્યું છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
