________________
૧૬
૧.
અંગબાહ્ય આગમો
દિસાપોક્ખીજે જળ દ્વારા દિશાઓ સિંચિત કરીને પુષ્પ, ફળ વગેરે એકઠાં કરતા હોય.
વક્કવાસી—વલ્કલ વસ્ત્રો પહેરનારા.
2.
અંબુવાસી—જળમાં રહેનારા.
બિલવાસી—ગુફામાં રહેનારા.
જલવાસી—જળમાં ડૂબકી મારીને બેઠા રહેનારા.
વેલવાસી—સમુદ્ર કિનારે રહેનારા.
સેવાલભક્ખી—શેવાળ ખાઈને રહેનારા.
અનેક તપસ્વીઓ કંદમૂળ, છાલ, પાંદડાં, ફૂલ અને બી ખાઈને રહેતા હતા, અનેક સડેલા કંદમૂળ વગેરેનું ભક્ષણ કરતા હતા. સ્નાન કરતા રહેવાથી તેમનું શરીર પીળું પડી જતું અને આતાપના તથા પંચાગ્નિતપથી તેઓ પોતાના શરીરને તપાવતા (૩૮).
રુક્ખમૂલિઆ—વૃક્ષની નીચે રહેનારા.
અંબુભક્ખી—જલભક્ષણ કરનારા.
વાઉભીહવા પીને રહેનારા.
ભગવતી (૧૧-૯)માં હસ્તિનાપુરના શિવ રાજર્ષિની તપસ્યાનું વર્ણન મળે છે, જે દિશાપ્રોક્ષક તપસ્વીઓ પાસે જઈને દીક્ષિત થયા હતા. તે બંને હાથ ઊંચા રાખી છટ્ઠમછટ્ઠ તપ કરતા હતા. પ્રથમ છટ્ઠમ તપના પારણાના દિવસે તે પૂર્વ દિશાને સિંચિત કરીને સોમ મહારાજની વંદના-પૂજા કરી કંદ-મૂળ-ફળ વગેરે વડે પોતાની ટોપલી ભરી લેતા. ત્યારપછી પોતાની કુટીમાં પહોંચી વેદી લીંપીગૂંપી શુદ્ધ કરતા અને પછી ગંગાસ્નાન કરતા. ત્યારબાદ દર્ભ, કુશ અને રેતી વડે બીજી વેદી બનાવતા, મંથનકાષ્ઠ દ્વારા અરણી ધસીને અગ્નિ પેટાવતા, મધ, ઘી અને ચોખા દ્વારા અગ્નિમાં હોમ કરતા, અને ચરુ પકાવીને વઇસ્ટદેવ (અગ્નિ)ની પૂજા કરતા. ત્યારબાદ અતિથિઓને ભોજન કરાવી પોતે ભોજન કરતા. પછી તે બીજી વાર છટ્ઠમછટ્ઠ તપ કરતા. આ વખતે દક્ષિણ દિશાના અધિપતિ યમની પૂજા કરતા. ત્રીજી વાર પશ્ચિમ દિશાના અધિપતિ વરુણ અને ચોથી વાર ઉત્તર દિશાના અધિપતિ વૈશ્રમણ મહારાજની પૂજા કરતા. બનારસનો સોમિલ નામે તપસ્વી પણ ચાર દિશાઓનો પૂજક હતો (નિરયાવલિયા ૩, પૃ. ૩૯). રાજા પ્રસન્નચંદ્ર પણ પોતાની રાણી સહિત દિશાપ્રોક્ષકોના ધર્મમાં દીક્ષિત થયો હતો (આવશ્યકચૂર્ણિ, પૃ. ૪૫૭).
આ તપસ્વીઓ માટે નિરયાવલિયા સૂત્ર (૩, પૃ. ૨૪-૨૫) પણ જોવું જોઈએ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
