________________
પ્રાકકથન
(પ્રથમ હિંદી સંસ્કરણ) જૈન સાહિત્ય કા બૃહદ્ ઇતિહાસ'નો દ્વિતીય ભાગ-“અંગબાહ્ય આગમ' વાચકોની સેવામાં પ્રસ્તુત કરતાં અત્યંત આલાદનો અનુભવ થઈ રહ્યો છે. આ ભાગ પ્રકાશિત કરતાં વિશેષ પ્રસન્નતા એટલા માટે છે કે આનું પ્રકાશન પણ પ્રથમ ભાગની સાથે જ થઈ રહ્યું છે. પ્રથમ ભાગમાં અંગ-આગમોનો સાંગોપાંગ પરિચય આપવામાં આવ્યો છે જ્યારે પ્રસ્તુત ભાગમાં અંગબાહ્ય આગમોનો સર્વાગીણ પરિચય પ્રસ્તુત કરવામાં આવ્યો છે. આ રીતે આરંભના આ બે ભાગોમાં સમસ્ત મૂળ આગમોનો પરિચય પ્રાપ્ત થઈ શકશે. ટૂંકમાં જ પ્રકાશિત થનાર તૃતીય ભાગમાં આગમોના વ્યાખ્યાત્મક સાહિત્યનો સર્વાગપૂર્ણ પરિચય આપવામાં આવશે.
પ્રસ્તુત ભાગનો ઉપાંગ તથા મૂલસૂત્ર વિભાગ યશસ્વી વિદ્વાન ડૉ. જગદીશ ચન્દ્ર જૈને લખ્યો છે અને બાકીનો અંશ મેં લખ્યો છે.
અંગબાહ્ય આગમો પાંચ વર્ગોમાં વિભક્ત છે : ૧. ઉપાંગ, ૨. મૂલસૂત્ર, ૩. છેદસૂત્ર, ૪. ચૂલિકાસૂત્ર, ૫. પ્રકીર્ણક. અંગ-આગમોની રચના શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના ગણધરો અર્થાત મુખ્ય શિષ્યોએ કરી છે જ્યારે અંગબાહ્ય આગમોનું નિર્માણ જુદા જુદા સમયમાં અન્ય ગીતાર્થ સ્થવિરોએ કરેલ છે. દિગંબર પરંપરામાં પણ શ્રુતનો અર્થાધિકાર બે પ્રકારનો બતાવવામાં આવ્યો છે અર્થાત્ આગમોના બે ભેદ કરવામાં આવ્યા છે. અંગપ્રવિષ્ટ અને અંગબાહ્ય. અંગપ્રવિષ્ટમાં આચારાંગ વગેરે બાર ગ્રંથોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. અંગબાહ્યમાં નીચેના ચૌદ ગ્રંથો સમાવિષ્ટ છે : ૧. સામાયિક, ૨. ચતુર્વિશતિસ્તવ, ૩. વંદના, ૪. પ્રતિક્રમણ, પ.વૈનાયિક, ૬. કૃતિકર્મ, ૭. દશવૈકાલિક, ૮. ઉત્તરાધ્યયન, ૯. કલ્પવ્યવહાર, ૧૦. કલ્પાકલ્પિક, ૧૧. મહાકલ્પિક, ૧૨. પુંડરીક, ૧૩. મહાપુંડરીક, ૧૪. નિશીથિકા. દિગંબરોની માન્યતા એવી છે કે ઉપર્યુક્ત અંગપ્રવિષ્ટ અને અંગબાહ્ય બંને પ્રકારના આગમો વિચ્છિન્ન થઈ ગયાં છે. શ્વેતાંબરો માત્ર બારમા અંગ દષ્ટિવાદનો જ વિચ્છેદ થયાનું માને છે, આચારાંગ વગેરે અગિયાર અંગોનો નહિ. આ જ રીતે ઔપપાતિક વગેરે અનેક અંગબાહ્ય ગ્રંથો પણ અવિચ્છિન્ન છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
