________________
૮.
અંગબાહ્ય આગમો
ક્ષેત્રોને પ્રકાશિત કરે છે, તથા પશ્ચિમ-ઉત્તરમાં ઉદિત થનાર સૂર્ય મેરુની ઉત્તરમાં રહેલા ઐરાવત વગેરે ક્ષેત્રોને પ્રકાશિત કરે છે (૨૯). નવમા પ્રાકૃતમાં બતાવવામાં આવ્યું છે કે સૂર્યના ઉદય અને અસ્ત સમયે પ૯ પુરુષ-પ્રમાણ છાયા જોવા મળે છે (૩૦-૩૧). આ પ્રાભૂતોમાં અનેક મતાંતરોનો ઉલ્લેખ છે.
દશમ પ્રાભૂત ઃ
દસમા પ્રાકૃતમાં ૨૨ અધ્યાય છે જેમાં નીચેના વિષયોનું વર્ણન છે – નક્ષત્રોમાં આવલિકાઓનો ક્રમ; મુહૂર્તની સંખ્યા; પૂર્વ; પશ્ચાત્ અને ઉભય ભાગ; નક્ષત્રોનો યોગ; નક્ષત્રોનાં કુળ; કયા નક્ષત્રોનો ચંદ્ર સાથે યોગ થવાથી પૂર્ણિમા અને અમાવાસ્યા થાય છે; ચંદ્રયોગની અપેક્ષાએ પૂર્ણિમા અને અમાવાસ્યાનું થવું; નક્ષત્રોનો આકાર; નક્ષત્રોમાં તારાઓની સંખ્યા; કયા નક્ષત્રોના અસ્ત થવાથી દિવસ અને રાત થાય છે; ચંદ્રનો પરિભ્રમણ કરવાનો માર્ગ; નક્ષત્રોના દેવતા— અભિજિત નક્ષત્રના બ્રહ્મ, શ્રવણ નક્ષત્રના વિષ્ણુ, ધનિષ્ઠાના વસુદેવ, ભરણીના યમ, કૃતિકાના અગ્નિ વગેરે; નક્ષત્રોના મુહૂર્તોનાં નામ; દિવસ અને રાત્રિનાં નામ; તિથિઓના ભેદ (૩૩-૪૯).
સોળમા અધ્યાયમાં નક્ષત્રોનાં ગોત્રોનો ઉલ્લેખ છે – મોગલ્લાયણ (અભિજિત), સંખાયણ (શ્રવણ), અગ્ગભાવ (ધનિષ્ઠા), કર્ણાલાયણ (શતભિષજ), જોઉકણિય (પુવ્વાપોઢવતા), ધણંજય (ઉત્તરાપોઢવતા), પુસ્સાયણ (રેવતી), અસ્સાયણ (અશ્વિની), ભગવેસ (ભરિણી), અગ્નિવેસ (કૃતિકા), ગૌતમ (રોહિણી), ભારદ્દાય (સંસ્થાન), લોહિચ્ચાયણ (આર્દ્રા), વાસિઢ (પુનર્વસુ), ઉમાયણ (પુષ્ય), મંડવ્યાયણ (આશ્લેષા), પિંગાયણ (મહાનક્ષત્ર), ગોવલ્લાયણ (પૂર્વાફાલ્ગુની), કાશ્યપ (ઉત્તરાફાલ્ગુની), કોસિય (હસ્ત), દબ્નિય (ચિત્રા), ચામરચ્છાયન (સ્વાતિ), સુંગાયણ (વિશાખા), ગોલવ્યાયણ (અનુરાધા), તિગિચ્છાયણ (જ્યેષ્ઠા), કચ્ચાયણ (મૂલ), વિયાયણ (પૂર્વાષાઢ), વગ્યાવચ્ચ (ઉત્તરાષાઢ૧) (૫૦).
કાશ્યપ, ગૌતમ, વત્સ,
૧. સ્થાનાંગ (પૃ. ૩૬૯ )માં સાત મૂળ ગોત્રોનો ઉલ્લેખ છે કુત્સ, કૌશિક, મંડવ, વાશિષ્ઠ. તેમના અવાંતરભેદો આ પ્રમાણે છે – કાસવ, સંઢેલ્લ, ગોલ્લ, વાલ, મુંજઇણ, પવપેચ્છઇણ, રિસકÇ. ગસેમ, ગગ્ગ, ભારદ્દ, અંગિરસ, સક્કરાભ, ભક્તરાભ, ઉદગત્તાભ. વચ્છ, અગેય, મિત્તિય, સામિલિણો, સેલતતા, અક્રિસેણ, વીયકમ્હ.
કાશ્યપ
ગૌતમ
વત્સ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
