________________
વિપાકસૂત્ર
૨૭૯
વિષય બાબતમાં બંને પરંપરાઓમાં કોઈ વૈષમ્ય નથી. નંદી અને સમવાયમાં એ પણ બતાવવામાં આવ્યું છે કે અસત્ય અને પરિગ્રહવૃત્તિના પરિણામોની પણ આ સૂત્રમાં ચર્ચા કરવામાં આવી છે. ઉપલબ્ધ વિપાકમાં એતદ્વિષયક કોઈ કથા મળતી નથી. અધ્યયન-નામોઃ
સ્થાનાંગમાં કર્મ-વિપાક (દુઃખવિપાક)નાં દસ અધ્યયનોનાં નામો આપવામાં આવ્યા છે : મૃગાપુત્ર, ગોત્રાસ, અંડ, શકટ, બ્રાહ્મણ, નંદિષેણ, શૌર્ય, ઉદુંબર, સહસોદાહ-આમરક અને કુમારલિચ્છવી. ઉપલબ્ધ વિપાકમાં મળતા કેટલાંક નામો આ નામોથી જુદાં છે. ગોત્રાસ નામ ઉઝિતકના અન્ય ભવનું નામ છે. અંડ નામ અભગ્નસેન દ્વારા પૂર્વભવમાં કરવામાં આવેલ ઈંડાના વ્યાપારનું સૂચક છે. બ્રાહ્મણ નામનો સંબંધ બૃહસ્પત્તિદત્ત પુરોહિત સાથે છે. મંદિરનું નામ નંદિવર્ધનના નામે પ્રયુક્ત થયું છે. સહસોદાહ-આમરકનો સંબંધરાજાની માતાને તપ્ત શલાકા વડે મારનારી દેવદત્તા સાથે જોડાયેલ જણાય છે. કુમાર લિચ્છવીના સ્થાને ઉપલબ્ધ નામ અંજૂ છે. અંજૂના પોતાના અંતિમ ભાવમાં કોઈ શેઠને ત્યાં પુત્રરૂપે અર્થાત્ કુમારરૂપે જન્મ ગ્રહણ કરવાની ઘટનાનો ઉલ્લેખ આવે છે. સંભવ છે કે આ ઘટનાને ધ્યાનમાં રાખી સ્થાનાંગમાં કુમાર લિચ્છવી નામનો પ્રયોગ કરવામાં આવ્યો છે. લિચ્છવી શબ્દનો સંબંધ લિચ્છવી નામના વંશવિશેષ સાથે છે. વૃત્તિકારે “લેચ્છઈનો અર્થ “લિપ્સ” અર્થાત્ “લાભ પ્રાપ્ત કરવાની વૃત્તિવાળો વણિક કર્યો છે. આ અર્થ બરાબર નથી. અહીં “લેચ્છનો અર્થ લિચ્છવી વંશ જ અભિપ્રેત છે. સ્થાનાંગના આ નામભેદનું કારણ વાચનાંતર માનવામાં આવે તો કોઈ અસંગતિ થશે નહિ. સ્થાનાંગકારે સુખવિપાકનાં દસ અધ્યયનોનાં નામોનો ઉલ્લેખ કર્યો નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
