________________
૨૪૪
અંગઆગમ
બાબતમાં પહેલાં જ્ઞાન-દર્શનની ચર્ચા પ્રસંગે પર્યાપ્ત પ્રકાશ પાડવામાં આવેલ છે. યાપનીયઃ
દસમા ઉદેશકમાં વાણિયગ્રામ નગરના નિવાસી સોમિલ બ્રાહ્મણના કેટલાક પ્રશ્નોના જવાબ આપતાં ભગવાન મહાવીરે જવણિજ્જ યાપનીય, જરા યાત્રા, અવ્યાબાહ–અવ્યાબાધ, ફાસ્યવિહાર–પ્રાસુકવિહાર વગેરે શબ્દોનું વિવેચન કર્યું છે. દિગંબર સંપ્રદાયમાં યાપનીય નામે એક સંઘ છે જેના વડા આચાર્ય શાકટાયન હતા. પ્રસ્તુત ઉદ્દેશકમાં આવતા “જવણિજ્જ' શબ્દ સાથે આ યાપનીય સંઘનો સંબંધ છે. વિચાર કરતાં એમ જણાય છે કે “જવણિજ્જ'નું “યમનીય' રૂપ વધુ અર્થયુક્ત અને સંગત છે, જેનો સંબંધ પાંચ યમો સાથે સ્થાપિત થાય છે. આ પ્રકારનો કોઈ અર્થ “યાપનીય' શબ્દમાંથી નીકળતો નથી. વિદ્વાનોએ આ વિશે વધુ વિચાર કરવાની આવશ્યકતા છે. જો કે વર્તમાનકાળે આ શબ્દ કંઈક નવો અને અપરિચિત જેવો લાગે છે પરંતુ ખારવેલના શિલાલેખમાં “જવણિજ્જ શબ્દનો પ્રયોગ થયો છે, જેનાથી તેની પ્રાચીનતા અને પ્રચલિતતા સિદ્ધ થાય છે. માસઃ
સોમિલે પૂછેલા પ્રશ્નોના સંતોષજનક ઉત્તરો મળતાં તે ભગવાનનો શ્રમણોપાસક બની ગયો. આ પ્રસંગે “માસનું વિવેચન કરતાં જે મહિનાઓનાં નામો ગણાવવામાં આવ્યાં છે તે શ્રાવણથી શરૂ કરી અષાઢ સુધીમાં સમાપ્ત કરવામાં આવ્યા છે. આથી જણાય છે કે તે સમયે શ્રાવણને પ્રથમ માસ માનવામાં આવતો હશે અને અષાઢને અંતિમ માસ. વિવિધઃ
ઓગણીસમા શતકમાં દસ ઉદેશકો છે : લેશ્યા, ગર્ભ, પૃથ્વી, મહાગ્ગવ, ચરમ, દ્વિીપ, ભવનાવાસ, નિવૃત્તિ, કરણ અને વાણવ્યંતર.
વીસમા શતકમાં પણ દસ ઉદ્દેશકો છે : હીન્દ્રિય, આકાશ, પ્રાણવધ, ઉપચય, પરમાણુ, અંતર, બંધ, ભૂમિ, ચરણ અને સોપક્રમ જીવ. પ્રથમ ઉદ્દેશકમાં બે ઇન્દ્રિયોવાળા જીવોની ચર્ચા છે. બીજામાં આકાશ વિષયક, ત્રીજામાં હિંસા-અહિંસા, સત્ય-અસત્ય વગેરે વિષયક, ચોથામાં ઇન્દ્રિયોપચયવિષયક, પાંચમામાં પરમાણુપુદ્ગલ વિષયક, છઠ્ઠામાં બે નરકો અને બે સ્વર્ગો વચ્ચે રહેલ પૃથ્વીકાયિક વગેરે વિષયક તથા સાતમામાં બંધવિષયક ચર્ચા છે. આઠમામાં કર્મભૂમિસંબંધી વિવેચન છે. તેમાં વર્તમાન અવસર્પિણીના બધા તીર્થંકરોનાં નામો ગણાવવામાં આવ્યાં છે. છઠ્ઠા તીર્થંકરનું નામ પદ્મપ્રભને બદલે સુપ્રભ બતાવવામાં આવ્યું છે. તેમાં એ પણ બતાવવામાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
