________________
૧૦
અંગઆગમ
કુશીલઃ
સાતમુ અધ્યયન કુશીલ વિષયક છે. આ અધ્યયનમાં ૩૦ગાથાઓ છે. કુશીલનો અર્થ છે અનુપયુક્ત અથવા અનુચિત આચારવાળું. જૈન પરંપરાની દૃષ્ટિએ જેમનો આચાર શુદ્ધ નથી અર્થાત્ જેઓ અસંયમી છે તેમનામાંના કેટલાકનો થોડોઘણો પરિચય પ્રસ્તુત અધ્યયનમાં મળે છે. આ કુશીલોમાં ચૂર્ણિકારે ગૌતમ સંપ્રદાય, ગૌવંતિક સંપ્રદાય, રંડદેવતા સંપ્રદાય (ચંડીદેવતા સંપ્રદાય), વારિભદ્રક સંપ્રદાય, અગ્નિહોમ વાદીઓ તથા જલશૌચવાદીઓનો સમાવેશ કર્યો છે. વૃત્તિકારે પણ તેમની માન્યતાઓનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. ઔપપાકિસૂત્રમાં આ પ્રકારના અનેક કુશીલોનો નામોલ્લેખ છે. પ્રસ્તુત અધ્યયનમાં સૂત્રકારે ત્રણ પ્રકારના કુશીલોની ચર્ચા કરી છે: (૧) મહિારસંપન્ન અર્થાત્ આહારમાં મધુરતા ઉત્પન્ન કરતા પદાર્થો લવણ વગેરેના ત્યાગથી મોક્ષ માનનારાઓ, (૨) સોગસેવા અર્થાત્ શીતળ જળના સેવનથી મોક્ષ માનનારાઓ, (૩) દુ" અર્થાત્ હોમથી મોક્ષ માનનારાઓ. તેમની માન્યતાઓનો ઉલ્લેખ કરતાં ગ્રંથકારે વિવિધ દષ્ટાંતો દ્વારા આ મતોનું ખંડન કર્યું છે અને એમ પ્રતિપાદિત કર્યું છે કે મોક્ષના પ્રતિબંધક કારણો–રાગ, દ્વેષ, કામ, ક્રોધ, લોભ વગેરેનો અંત કરવાથી જ મોક્ષ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. વીર્ય અર્થાતુ પરાક્રમઃ
આઠમું અધ્યયન વીર્યવિષયક છે. તેમાં વીર્ય અર્થાત પરાક્રમના સ્વરૂપનું વિવેચન છે. ચૂર્ણિની વાચના અનુસાર તેમાં ૨૭ ગાથાઓ છે જ્યારે વૃત્તિસંમત વાચના અનુસાર ગાથાસંખ્યા ૨૬ જ છે. ચૂર્ણિમાં ૧૯મી ગાથા અધિક છે. આ અધ્યયનમાં ચૂણિની વાચના અને વૃત્તિની વાચનામાં ઘણું અંતર છે. નિર્યુક્તિકારે વીર્યની વ્યાખ્યા કરતાં કહ્યું છે કે વીર્ય શબ્દ સામર્થ્ય-પરાક્રમ-બળ-શક્તિનો સૂચક છે. વીર્ય અનેક પ્રકારનું છે. જડ વસ્તુમાં વિર્ય હોય છે અને ચેતન વસ્તુમાં પણ. ચંદન, કામળો, શસ્ત્ર, ઔષધ વગેરેની વિવિધ શક્તિઓનો અનુભવ આપણે કરીએ જ છીએ. આ જડ વસ્તુનું વીર્ય છે. શરીરબળ, ઇન્દ્રિયબળ, મનોબળ, ઉત્સાહ, ધેર્ય, ક્ષમા આદિ ચેતન વસ્તુની શક્તિઓ છે. સૂત્રકાર કહે છે કે વીર્ય બે પ્રકારનું છે : અકર્મવીર્ય અર્થાત્ પંડિતવીર્ય અને કર્મવીર્ય અર્થાત્ બાલવીર્ય. સંયમપરાયણનું વીર્ય પંડિતવીર્ય કહેવાય છે અને અસંયમપરાયણનું વીર્ય બાલવીર્ય, “કર્મવીર્યનો “કર્મ' શબ્દ પ્રમાદ અને અસંયમનો સૂચક છે તથા “અકર્મવીર્યનો “અકર્મ' શબ્દ અપ્રમાદ અને સંયમનો નિર્દેશક છે. કર્મવીર્ય–બાલવીર્યનો વિશેષ પરિચય આપતાં સૂત્રકાર કહે છે કે કેટલાક લોકો પ્રાણીઓના વિનાશ માટે અસ્ત્રવિદ્યા શીખે છે અને કેટલાક લોકો પ્રાણીઓની હિંસા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org