________________
{ જીવન-વિજ્ઞાન પરમાર્થથી જોતાં દરેક દ્રવ્ય પોતાની પરિણતિ સ્વતંત્રપણે કરે છે; માટે નિશ્ચયનયથી આત્મા પણ પોતાની પરિણતિ પોતે જ કરે છે. તેથી પાંચ સમવાય કારણોમાં માત્ર પુરુષાર્થ જ જીવના હાથમાં છે; કારણ કે તે પુરુષાર્થરૂપ ભાવ તેના પોતાના જ દ્રવ્યની (આત્માની) પરિણતિ છે. તપ બે પ્રકારનાં છે : (૧) બાહ્ય અને (૨) અંતરંગ. શારીરિક ક્રિયાનું જેમાં પ્રાધાન્ય હોય તેને બાહ્ય તપ કહેવાય છે અને અંતરંગ ક્રિયાનું જેમાં પ્રાધાન્ય હોય તેને અંતરંગ તપ કહેવાય છે. પહેલા પ્રકારના તપને લોકો પણ જોઈ શકે છે; જ્યારે બીજા પ્રકારના તપને મુખ્યત્વે પોતે જ જાણે છે. બાહ્ય તપ બે પ્રકારે મદદ કરે છે : (૧) તે પોતે જ નિર્જરા’નું કારણ છે અને (૨) અંતરંગ તપમાં તે મદદ કરે છે. અધ્યાત્મ-પરિભાષામાં વ્યવહારનયને પર્યાયાર્થિકનય અને નિશ્ચયનયને દ્રવ્યાર્થિકનય કહે છે. તત્ત્વનું નિરૂપણ કરનારાં શાસ્ત્રો દ્રવ્યાનુયોગમાં સમાય છે. બધા અનુયોગોમાં દ્રવ્યાનુયોગ સૂક્ષ્મ છે અને તેમાં પણ સાચું અધ્યાત્મ તો અતિ સૂક્ષ્મ છે. સુપાત્ર જીવને, ગુરુગમથી, તેનાં ગહન રહસ્યો ક્રમે ક્રમે એકનિષ્ઠ અભ્યાસ દ્વારા સમજાય છે. ચરણ : તેના મુખ્ય ચાર અર્થ કરી શકાય. (i) ચરણ = ચારિત્ર (ii) ચરણ = પાદ, પગ (i) ચરણ = પદ (વાક્યનો કે છંદનો એક ભાગ) (iv) ચરણ = ગુરુની આજ્ઞા.
|
J- ૮૪
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
