Harivanshpuran

SR No.: 001271
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2003
Total Pages: 1017
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Literature, & Story
File Size: 26 MB

Page 73

तृतीयः सर्गः
३५ मधुमांससुराहाग मानुषाः कर्मभूमिजाः । तिर्यञ्चो व्याघ्रसिंहाया बन्धका नारकायुषः ।।११३॥ जायन्ते चातिशीतोष्णदह्यमानशरोरिषु । चण्डा नरककुण्डेषु नारकाः षण्डकात्मकाः ॥१३॥ न तद् द्रव्यं न तत् क्षेत्रं न सा कालकलाऽपि च । स्वभावो यत्र दुःखस्य विश्रामो नरक जाम् ॥११॥ लामः साधारणस्तेषामकाले मरणं न यत् । वल्लभ जीवलोकस्य सुलभं चिरजीवितम् ॥११५॥ रत्नप्रभादिषु ज्ञेयं पृथिवीष्वथ सप्तसु । महातमःप्रमान्तासु प्रमाणमिदमायुषः ॥११॥ एकत्रयस्ततः सप्त. दश सप्तदश क्रमात् । द्वाविंशतिस्त्रयस्त्रिंशत् सागराः परमा स्थितिः ॥११७॥ पूर्वात्पूर्वादधोऽधः स्यात् जघन्या समयाधिका । दशवर्षसहस्राणि प्रथमायां क्षितौ स्थितिः ॥११॥ क्रोधमानमहामायालोमचिन्तावशीकृताः । आर्तध्यानमहावर्तसततभ्रान्तमानसाः ॥१९॥ तिर्यञ्चो मानुषा देवा नारका वा कुदृष्टयः । तिर्यग्गतिं प्रपद्यन्ते त्रसस्थावरसंकुलाम् ।।१२०॥ पृथिव्यप्कायभेदेषु ते तेजोऽनिलमूर्तिषु । वनस्पतिषु चाइनन्ति जन्मदुःखं पुनः पुनः ॥१२१॥ कृम्यादिद्वीन्द्रियेष्वेके यूकादित्रीन्द्रियेष्वपि । चतुरिन्द्रियभेदेषु भ्रमन्ति भ्रमरादिषु ॥१२२॥ पञ्चेन्द्रियप्रकारेषु पक्षिमत्स्यमृगादिषु । ते भजन्ते चिरं दुःखं तिर्यग्जन्मनि जन्तवः ॥१२३॥ अन्तर्मुहूर्त्तकालञ्चातिरश्चामधरा स्थितिः । पूर्वकोटीः परा भोगभूमौ पल्योपमत्रयम् ॥१२४॥ स्वमावादार्जवोपेताः स्वभावान्मृदवो मताः । स्वमावाद् मद्रशीलाश्च स्वभावात् पापभीरवः ॥१२५॥
दूसरेका धन हरण करनेके लोभी हैं, जिन्हें भोगोंको तृष्णा अत्यधिक है, जो मधु, मांस और मदिराका आहार करते हैं ऐसे कर्मभूमिके मनुष्य और व्याघ्र, सिंह आदि तियंच नरकायुका बन्ध करते हैं ॥११०-११२।। एवं जहाँ अत्यन्त शीत और उष्णतासे शरीर जल रहे हैं ऐसे नरककुण्डोंमें अत्यन्त क्रोधी नारकी उत्पन्न होते हैं। वहाँ इन नारकियोंके खण्ड-खण्ड हो जाते हैं ।।११३।। वहां न वह द्रव्य है, न क्षेत्र है और न वह कालकी कला भी है जहाँ नारको जीवोंके दुःखका स्वाभाविक विश्राम हो सके ॥११४।। उन नारकियोंके यदि एक साधारण लाभ है, तो यही कि उनका अकालमें मरण नहीं होता। संसारके समस्त प्राणियोंको चिरकाल तक जीवित रहना प्रिय है सो यह चिरजीवन नारकियोंको सुलभ है ॥११५॥ रत्नप्रभाको आदि लेकर महातमःप्रभा पर्यन्त-सातों पृथिवियोंमें नारकियोंकी आयुका प्रमाण क्रमसे एकसागर, तीनसागर, सातसागर, दशसागर, सत्रहसागर, बाईससागर और तैंतीससागर जानना चाहिए। यह इनकी उत्कृष्ट स्थिति है ॥११६-११७॥ पूर्व-पूर्व नरकोंकी जो उत्कृष्ट स्थिति है वही एक समय अधिक होनेपर आगामी नरकोंको जघन्य स्थिति कहलाती है। प्रथम नरककी जघन्य स्थिति दश हजार वर्षकी है॥११८।।
__ जो क्रोध, मान, महामाया और लोभके कारण चिन्तातुर है तथा आर्तध्यानरूपी बड़ी भारी भंवरके कारण जिनका मन निरन्तर घमता रहता है, ऐसे मिथ्यादष्टि तिर्यंच, मनुष्य, देव और नारकी त्रसस्थावर जीवोंसे भरी हुई तिर्यंचगतिको प्राप्त होते हैं ॥११२-१२०॥ तिर्यंचगतिमें जन्म लेनेवाले प्राणो पृथिवीकाय, जलकाय, अग्निकाय, वायुकाय और वनस्पतिकायमें बार-बार जन्म लेनेका दुःख भोगते रहते हैं ॥१२१॥ कितने ही कृमि आदि दो इन्द्रियोंमें, यूक आदि तोन इन्द्रियोंमें, भ्रमर आदि चतुरिन्द्रियोंमें और पक्षी, मत्स्य, मृग आदि पंचेन्द्रियोंमें चिरकाल तक दुःख भोगते हैं ॥१२२-१२३॥ कर्मभूमिज तियंचोंकी जघन्य स्थिति अन्तर्मुहूर्त और उत्कृष्ट एक करोड़ वर्ष पूर्वकी है तथा भोगभूमिज तियंचोंकी उत्कृष्ट स्थिति तीन पल्य और जघन्य एक पल्य प्रमाण है ।।१२४॥
जो मनुष्य स्वभावसे हो सरल हैं, स्वभावसे हो कोमल हैं, स्वभावसे ही भद्र हैं, स्वभावसे
१. खण्डकात्मकाः म. । २. कालस्य तिरश्चा-म. ।

Translation AI Generated

## The Third Chapter

**35.** Those who are greedy for wealth and possessions, who are consumed by desires for pleasures, who consume honey, meat, and alcohol, such human beings born on the earth, and the animals like tigers and lions, bind themselves to the hellish existence. ||113||

**13.** Those who are born in the hellish realms, where the body is constantly burned by extreme heat and cold, are filled with anger and their bodies are torn apart. ||113||

**11.** There is no substance, no place, no time, where the suffering of the hellish beings can find rest. ||114||

**115.** The only benefit for these hellish beings is that they do not die prematurely. For all living beings in the universe, a long life is desirable, and this long life is easily available to the hellish beings. ||115||

**116.** In the seven earths, starting from Ratnaprabha and ending with Mahatamas, the lifespan of the hellish beings is measured as follows: one ocean, three oceans, seven oceans, ten oceans, seventeen oceans, twenty-two oceans, and thirty-three oceans. This is their highest state. ||116-117||

**118.** The higher states of the previous hells, when combined with a longer duration, become the lower states of the subsequent hells. The lowest state of the first hell is ten thousand years. ||118||

**119.** Those who are afflicted by anger, pride, delusion, and greed, and whose minds are constantly agitated by the great whirlpool of sorrow and contemplation, such beings with wrong views, whether they are animals, humans, gods, or hellish beings, attain the animal realm, which is filled with suffering and immobile beings. ||119-120||

**121.** Those born in the animal realm, whether they have an earth body, water body, fire body, air body, or plant body, experience the suffering of birth again and again. ||121||

**122.** Some are born with two senses, like worms, others with three senses, like lice, others with four senses, like bees, and others with five senses, like birds, fish, and deer. These beings experience suffering for a long time in their animal births. ||122-123||

**124.** The lowest state of the animal beings born on earth is a moment, and the highest state is one hundred million years. The highest state of the animal beings born in the realm of enjoyment is three palyas, and the lowest state is one palya. ||124||

**125.** Those who are naturally simple, naturally gentle, naturally virtuous, and naturally fearful of sin, are...