Harivanshpuran

SR No.: 001271
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2003
Total Pages: 1017
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Literature, & Story
File Size: 26 MB

Page 626

हरिवंशपुराणे
दशार्हाः सान्वना भोजाः पाण्डवाश्चापि बान्धवाः । अन्ये च नृपशार्दूलाः प्रसिद्धा हरये हिताः ॥ ६८ ॥ अक्षौहिणीपतिस्तत्र समुद्रविजयो नृपः । उग्रसेनोऽग्रणीः पुंसां तथैवाक्षौहिणीप्रभुः ॥ ६९ ॥ मेरुक्षौहिणीस्वामी श्रीमानिक्ष्वाकुवंशजः । भक्षौहिण्यर्धनाथस्तु राष्ट्रवर्धनभूपतिः ॥७०॥ तथाक्षौहिणीनाथः सिंहलानामधीश्वरः । राजा पद्मरथश्चापि तत्समानबलो बली ॥७१॥ दायादः शकुनेवरश्चारुदत्तः पराक्रमी । अक्षौहिणी चतुर्थांशपतिः कृष्णहितेरितः ॥ ७२ ॥ बर्वरा यमनाभीराः काम्बोजा द्रविडा नृपाः । अन्ये च बहवः शूराः शौरिपक्षमुपाश्रिताः ॥७३॥ अक्षौहिण्यो 'बहुगुणा जरासन्धमुपागताः । चक्ररत्नप्रभावेण वक्षीभावित भारतम् ॥ ७४ ॥ अक्षौहिणीप्रमाणं तु सप्रमाणमुदीरितम् । वाजिवारणपत्तीनां स्थानां गणनायुतम् ॥ ७५ ॥ "नवहस्तिसहस्राणि नवलक्षा रथा मताः । नय कोट्यस्तुरङ्गास्तु शतकोट्यो नरा नव ॥ ७६ ॥ दुष्वतिरथो नेभिस्तथैव बलकेशवौ । अतिक्रम्य स्थितान् सर्वान् मारतेऽतिरथांस्तु ते ॥७७॥ समुद्रविजयो राजा वसुदेवो युधिष्ठिरः । भीमकर्णार्जुना रुक्मी रोक्मणेयश्च सत्यकः ॥ ७८ ॥ धृष्टद्युम्नोऽप्यनावृष्टिः शल्यो भूरिश्रवा नृपः । राजा हिरण्यनामश्च सहदेवश्च सारणः ॥७९॥ शस्त्रशास्त्रार्थनिपुणाः पराङ्मुखदयापराः । महावीर्या महाधैर्या राजानोऽमी महारथाः ॥ ८० ॥ अक्षोभ्यपूर्व काश्चाष्टौ शम्बो मोजो विदूरथः । द्रुपदः सिंहराजोऽपि शल्यो वज्रः सुयोधनः ॥८१॥
५८८
साथ आकर कृष्णसे आ मिले ||६७ | | दशाह, सान्त्वना देनेवाले भोज और पाण्डव आदि बन्धुजन तथा अन्य अनेक उत्तमोत्तम प्रसिद्ध राजा श्रीकृष्णके हितकी इच्छा करते हुए आ मिले ||६८ || वहीं राजा समुद्रविजय एक अक्षौहिणीके स्वामी थे, पुरुषोंमें अग्रेसर राजा उग्रसेन भी एक अक्षौहिणीका स्वामी था और इक्ष्वाकुवंशमें उत्पन्न राजा मेरु भी एक अक्षौहिणीका अधिपति था । राष्ट्रवर्धन देशका राजा आधी अक्षौहिणीका स्वामी था || ६९-७० || सिंहल देशका राजा आधी अक्षौहिणीका प्रभु था और बलवान् राजा पद्मरथ भी उसीके समान --अर्ध अक्षौहिणी प्रमाण सेनासे युक्त था || ७१ || शकुनिका भाई वीर पराक्रमी चारुदत्त जो कि कृष्ण के हित में सदा तत्पर रहता था, एक चौथाई अक्षौहिणीका स्वामी था ॥ ७२ ॥ वर्वर, यमन, आभीर, काम्बोज और द्रविड़ आदि अन्य शूर-वीर राजा कृष्णके पक्षमें आ मिले ||७३ ||
उस ओर चक्ररत्नके प्रभावसे भरतक्षेत्रको वश करनेवाले राजा जरासन्धको भी अनेक अक्षौहिणी सेनाएँ प्राप्त थीं ॥७४॥ घोड़े, हाथी, पैदल सैनिक तथा रथोंकी गणनासे युक्त अक्षौहिणी सेनाका प्रमाण इस प्रकार कहा गया है ।।७५ || जिसमें नो हजार हाथी, नौ लाख रथ, नौ करोड़ घोड़े और नौ-सौ करोड़ पैदल सैनिक हों उसे एक अक्षौहिणी कहते हैं ||७६ || यादवोंमें कुमार नेमि, बलदेव और कृष्ण ये तीनों अतिरथ थे । ये तीनों भारतवर्ष में जितने अतिरथ थे उन सबको अतिक्रान्त कर उन सबमें श्रेष्ठ थे ॥७७॥ राजा समुद्रविजय, वसुदेव, युधिष्ठिर, भीम, कणं, अर्जुन, रुक्मी, प्रद्युम्न, सत्यक, धृष्टद्युम्न, अनावृष्टि, शल्य, भूरिश्रवसु, राजा हिरण्यनाभ, सहदेव और सारण, ये सब राजा महारथ थे । ये सभी शस्त्र और शास्त्रार्थ में निपुण, पराङ्मुख, जीवोंपर दया करने में तत्पर, महाशक्तिमान् और महाधैर्यशाली थे । ७८- ८० ॥ समुद्रविजयसे छोटे और
१. वरगुणा म. । २. अक्षौहिण्यामित्यधिकैः सप्तत्या ह्यष्टभिः शतैः । संयुक्तानि सहस्राणि गजानामेकविंशतिः ॥ एवमेव रथानां तु संख्यानं कीर्तितं बुधैः । पञ्चषष्टिसहस्राणि षट्शतानि दशैव तु । संख्यातास्तुरगास्तज्ज्ञैर्विना रथतुरङ्गमैः ॥ नृणां शतसहस्राणि सहस्राणि तथा नव । शतानि त्रीणि चान्यानि पञ्चाशच्च पदातयः ॥ इत्यमरकोशटीकायाम् । भारते अक्षौहिणीप्रमाणम् - अक्षौहिण्याः प्रमाणं तु खाङ्गाष्टकद्विकैर्गजैः । रथैरेतैर्हयैस्त्रिघ्नैः पञ्चघ्नेश्च पदातिभिः । गजाः २१८७०, रथाः २१८७०, अश्वाः ६५६१०, नराः १०९३५० इति ।

Translation AI Generated

In the Harivamsha Purana,
The Dasārhas, the Bhojas who comforted them, the Pandavas, their kinsmen, and other renowned lion-like kings, all known for their devotion to Hari, came together. || 68 ||
Among them, King Samudravijaya was the lord of an Akshauhini, and King Ugrasena, the foremost of men, was also the lord of an Akshauhini. || 69 ||
The glorious Meru, a descendant of the Ikshvaku dynasty, was the master of the Meru Akshauhini, and the king, the protector of the nation, was the lord of half an Akshauhini. || 70 ||
Similarly, the king of the Sinhala country was the lord of an Akshauhini, and King Padmaratha, with an army equal in strength, was also the lord of half an Akshauhini. || 71 ||
The valiant Charudatta, the brother of Shakuni, who was always devoted to the welfare of Krishna, was the lord of a quarter of an Akshauhini. || 72 ||
The Barbarians, the Yamunas, the Abhiras, the Kambojas, the Dravida kings, and many other valiant warriors joined Krishna's side. || 73 ||
On the other side, King Jarasandha, who subdued the Bharatavarsha with the power of the Chakra Ratna, had many Akshauhini armies. || 74 ||
The measure of an Akshauhini army, with its proper proportions, is described as follows: || 75 ||
"Nine thousand elephants, nine hundred thousand chariots, nine crore horses, and nine hundred crore foot soldiers constitute an Akshauhini." || 76 ||
Among the Yadavas, Kumara Nemi, Balarama, and Krishna were the three Atiratha warriors. These three surpassed all the Atiratha warriors in the Bharatavarsha and were the best among them. || 77 ||
King Samudravijaya, Vasudeva, Yudhishthira, Bhima, Karna, Arjuna, Rukmi, Pradyumna, Satyaki, Dhrishtadyumna, Anavrushti, Shalya, Bhurisrava, King Hiranyabahu, Sahadeva, and Saran were all great chariot warriors. They were all skilled in weaponry and warfare, compassionate towards the helpless, immensely powerful, and possessed great courage. || 78-80 ||
Smaller than Samudravijaya, and