Harivanshpuran

SR No.: 001271
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2003
Total Pages: 1017
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Literature, & Story
File Size: 26 MB

Page 133

पञ्चमः सर्गः
भृङ्गारकलशादर्श पात्रीशंखाः समुद्गकाः । पालिकाधूपनीदीपकूर्चाः पाटलिकादयः ॥ ३६४ ॥ अष्टोत्तरशतं तेऽपि कंसतालनकादयः । परिवारोऽत्र विज्ञेयः प्रतिमानां यथायथम् ॥ ३६५॥ गवाक्षगेहजालानि मुक्ताजालानि भान्ति वै । मणिविद्रुमरूपाब्ज किंकिणीजालकानि च ॥ ३६६ ॥ षट् च चत्वारि च द्वे च मूले मध्ये च मस्तके । विस्तृतश्चतुरुच्छ्रायः सौवर्णः क्रोशगाहकः ॥ ३६७॥ अष्टोच्छ्रायश्चतुर्व्यासश्चतुस्तोरणदिङ्मुखः । प्राकारः प्रतिवेश्म स्यात् पञ्चाशत्तुङ्गगोपुरः ॥ ३६८ ॥ सिंहहंसगजाम्भोजदुकूलवृषभध्वजैः । मयूरगरुडाकीर्णश्चक्रमालामहाध्वजैः ॥ ३६९ ॥ दशार्द्धवर्ण मासद्भिर्दशभेदैर्दिशो दश । साशीतिसहस्रान्तैर्भान्ति पल्लविता इव ॥ ३७० ॥ उदम्रो मण्डपोऽप्यग्रे ततः प्रेक्षागृहं बृहत् । स्तूपाश्चैत्यद्रुमाश्चान्ये पर्यङ्कप्रतिमोज्ज्वलाः ॥ ३७१॥ मत्स्य कूर्मं विमुक्तश्च प्रसन्नसलिलः शुभः । दिशि नन्दो हृदः प्राच्यां सिद्धायतनतो भवेत् ॥ ३७२ ॥ "वज्र मूलः सवैडूर्यचूलिको मणिमिश्चितः । विचित्राश्चर्यं संकीर्णः स्वर्णमध्यः सुरालयः ।। ३७३ ।। मेरुश्चैव सुमेरुश्च महामेरुः सुदर्शनः । मन्दरः शैलराजश्च वसन्तः प्रियदर्शनः ॥ ३७४ ॥ रखोच्चयो दिशामादिर्लोकनाभिर्मनोरमः । लोकमध्यो दिशामन्त्यो दिशामुत्तर एव च ॥ ३७५ ॥ सूर्याचरणविख्यातिः सूर्यावर्तः स्वयंप्रभः । इत्थं सुरगिरिश्चेति लब्धवर्णैः स वर्णितः ॥ ३७६ ॥ इति व्यावर्णितं द्वीपं परिक्षिपति सर्वतः । पर्यन्तावयवत्वेन सास्यैव जगती स्थिता ॥ ३७७ ॥ मूले द्वादश मध्येऽष्टौ चत्वार्यग्रे च विस्तृता । अष्टोच्छ्रयाऽवगाढा तु योजनार्द्धमधो भुवः || ३७८ ॥
यक्षों के युगल खड़े हुए हैं तथा समस्त प्रतिमाएँ सनत्कुमारे और सर्वा यक्ष तथा निर्वृत्ति और श्रुत देवी की मूर्तियोंसे युक्त हैं ॥ ३३३॥ झारी, कलश, दर्पण, पात्री, शंख, सुप्रतिष्ठक, ध्वजा, धूपनी, दीप, कूर्चं पाटलिका आदि तथा झांझ-मंजीरा आदि एक सौ आठ -एक सौ आठ उपकरण उन प्रतिमाओं के परिवारस्वरूप जानना चाहिए अर्थात् ये सब उनके समीप यथायोग्य विद्यमान रहते हैं || ३६४-३६५ || उन जिनालयों में झरोखे, गृहजाली, मोतियोंकी झालर, रतन तथा मूँगारूप कमल और छोटी-छोटी घण्टियोंके समूह सुशोभित रहते हैं || ३६६ || प्रत्येक जिनमन्दिर में एक-एक प्राकार - कोट है जो मूलमें छह योजन, मध्यमें चार योजन और मस्तकपर दो योजन चौड़ा है । चार योजन ऊँचा है, एक कोश गहरा है तथा सुवर्णं निर्मित है ॥ ३६७॥ इसकी चारों दिशाओं में आठ योजन ऊँचे, तथा चार योजन चौड़े चार तोरण द्वार हैं और पचास योजन ऊँचा इसका गोपुर है || ३६८ || सिंह, हंस, गज, कमल, वस्त्र, वृषभ, मयूर, गरुड़, चक्र और माला के चिह्नोंसे सुशोभित दश प्रकारकी पंचवर्णी महाध्वजाओंसे उन चैत्यालयोंकी दशों दिशाएँ ऐसी जान पड़ती हैं मानो लहलहाते हुए नूतन पत्तोंसे ही युक्त हों। वे ध्वजाएँ एक-एक जातिकी एक सौ आठ एक सौ आठ तथा दशों दिशाओंकी मिलाकर एक हजार अस्सी होती हैं ||३३९-३७० ॥ चैत्यालयोंके आगे विशाल सभामण्डप, उसके आगे लम्बा-चौड़ा प्रेक्षागृह, उसके आगे स्तूप और स्तूपोंके आगे पद्मासनसे विराजमान प्रतिमाओंसे सुशोभित चैत्यवृक्ष हैं || ३७१|| जिनालयोंसे पूर्व दिशामें मच्छ तथा कछुआ आदि जल-जन्तुओंसे रहित, एवं स्वच्छ जलसे भरा हुआ नन्द नामका सरोवर है || ३७२ ॥ वज्रमुक, सवैडूर्यचूलिक, मणिचित, विचित्राश्चयंकीणं, स्वर्णमध्य, सुरालय, मेरु, सुमेरु, महामेरु, सुदर्शन, मन्दर, शैलराज, वसन्त, प्रियदर्शन, रत्नोच्चय, दिशामादि, लोकनाभि, मनोरम, लोकमध्य, दिशामन्त्य, दिशामुत्तर, सूर्याचरण, सूर्यावर्त, स्वयम्प्रभ और सुरगिरि"इस प्रकार विद्वानोंने अनेक नामोंके द्वारा सुमेरु पर्वतका वर्णन किया है ||३७३-३७६ ।।
इस प्रकार से वर्णित जम्बू द्वीपको चारों ओरसे जगती घेरे हुए है । यह जगती इसी जम्बू द्वीपका अन्तिम अवयव - भाग है || ३७७|| वह मूलमें बारह योजन, मध्यमें आठ योजन,
१. मेरुपर्वतस्य पर्यायनामानि ।
९५

Translation AI Generated

## Fifth Canto

Bhringar, Kalasha, Darsha, Patree, Shankha, Samudgaka, Palika, Dhoopani, Deep, Koorch, Patali, etc. and Jhanjh-Manjira, etc. - one hundred and eight, one hundred and eight instruments, should be known as the family of the images, i.e. all these are present near them as appropriate. || 364-365 ||

In those Jinalayas, windows, house-grids, pearl garlands, gem and pearl-shaped lotuses, and groups of small bells adorn them. || 366 ||

Each Jinalaya has a single Prakar (fort) which is six Yojanas wide at the base, four Yojanas wide in the middle, and two Yojanas wide at the top. It is four Yojanas high, one Krosh deep, and made of gold. || 367 ||

It has four torana doorways, eight Yojanas high and four Yojanas wide in each direction, and its Gopura is fifty Yojanas high. || 368 ||

Adorned with the symbols of lion, swan, elephant, lotus, cloth, bull, peacock, Garuda, chakra, and garland, the ten directions of those Chaityalayas appear as if they are filled with fresh, swaying leaves, due to the ten types of five-colored Maha-Dhwajas. These Dhwajas are one hundred and eight, one hundred and eight for each caste, and a total of one thousand eighty for all ten directions. || 369-370 ||

In front of the Chaityalayas are vast Sabhamandapas, in front of them are long and wide Prekshagrihas, in front of them are Stupas, and in front of the Stupas are Chaityavrikshas adorned with images seated on Padmasanas. || 371 ||

In the east direction from the Jinalayas is a lake named Nanda, filled with pure water and devoid of fish, turtles, and other aquatic creatures. || 372 ||

"Vajramul, Savaidurychulika, Manichit, Vichitra Aschyankeen, Swarnamadhya, Suralaya, Meru, Sumeru, Mahameru, Sudarshan, Mandar, Shailraj, Vasanta, Priyadarshan, Ratnouchchaya, Dishamadi, Lokanabhi, Manorama, Lokamadhya, Dishamantya, Dishamuttara, Suryacharan, Suryavarta, Swayamprabha, and Suragiri" - in this way, learned scholars have described Mount Sumeru by many names. || 373-376 ||

Thus, the described Jambudvipa surrounds the Jagati from all sides. This Jagati is the final part of this Jambudvipa. || 377 ||

It is twelve Yojanas wide at the base, eight Yojanas wide in the middle, and four Yojanas wide at the top. It is eight Yojanas high, firmly rooted, and extends half a Yojana below the earth. || 378 ||

1. Synonyms of Mount Meru.

95