Page Text
________________
૧૪
પરિચ્છેદ ૬-૧૬
अथ फलस्य साध्यत्वं समर्थयन्ते
स्वपरव्यवसितिक्रियारूपाज्ञाननिवृत्त्याख्यं फलं तु साध्यम् प्रमाणनिष्पाद्यत्वात् ॥६-१६॥
टीका - यत्प्रमाणनिष्पाद्यम्, तत् साध्यं, यथोपादानबुद्ध्यादिकं, प्रमाण - निष्पाद्यं च प्रकृतं फलमिति । तन्न प्रमाणादेकान्तेन फलस्याभेदः साधीयान् । सर्वथा तादात्म्ये हि प्रमाणफलयोर्न व्यवस्था, तद्भावविरोधात् । न हि सारूप्यमस्य प्रमाणम्, अधिगतिः फलमिति सर्वथा तादात्म्ये सिध्यति, अतिप्रसक्तेः । ६-१६।
બૌદ્ધોએ આપેલા વ્યભિચારદોષને ટાળવા જૈનાચાર્યે સૂત્ર ૧૩ અને ૧૪માં જે અનુમાન આપ્યું છે કે
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩
प्रमाणप्रमाणफले, कथञ्चिद् -भिन्ने तयोः साधनसाध्यभावेन प्रतीयमानत्वात् જૈનાચાર્યના આ અનુમાનને ખોટું પાડવા માટે બૌદ્ધો અહીં અસિદ્ધ હેત્વાભાસ કરે છે. તેઓનું કહેવું એવું છે કે પ્રમાણ અને પ્રમાણફળમાં સાધનસાધ્યભાવે પ્રતીયમાનતા છે એવી તમારી (જૈનોની) વાત યુક્તિ વિના કેમ માની શકાય ? અર્થાત્ સાધનસાધ્યભાવે પ્રતીયમાનતા રૂપ આ હેતુ પ્રમાણ અને પ્રમાણફળમાં છે જ તેની ખાત્રી શું ? જો તમે કંઇ યુક્તિ ન આપો તો આ હેતુ પક્ષમાં વર્તતો નથી તેથી તમારો હેતુ અસિદ્ધ હેત્વાભાસ થાય છે. એવું કેમ ન કહી શકાય
7
આ પ્રમાણે બૌદ્ધદર્શનકારો આ હેતુને જો અસિદ્ધહેત્વાભાસ કહે તો આ હેતુની અસિદ્ધતાનો પરિહાર કરવાની ઇચ્છાવાળા ગ્રંથકારશ્રી સૂત્ર ૧૫/૧૬માં જણાવે છે કે
Jain Education International
સૂત્રાર્થ- પ્રમાણ એ સ્વ અને પરનો વ્યવસાય કરવા રૂપ ક્રિયા કરવામાં સાધકતમ હોવાથી કરણ નામનું સાધન છે. અને સ્વ-પરનો વ્યવસાય કરવા સ્વરૂપ અજ્ઞાનની નિવૃત્તિ નામનું જે ફળ છે તે પ્રમાણથી નિષ્પાદ્ય હોવાથી સાધ્ય છે. II ૬-૧૫/૧૬॥
ટીકાર્થ પ્રમાણ (જ્ઞાન) એ સાધકતમ-કરણ હોવાથી સાધન છે. કારણકે કોઇ પણ ક્રિયામાં જે સાધકતમ કરણ હોય છે. તે અવશ્ય સાધન કહેવાય છે. જેમકે- છેદન ક્રિયા કરવામાં છરી, અથવા કુહાડો, તેમ અહીં સ્વ-પરનો નિર્ણય કરવા સ્વરૂપ ક્રિયા કરવામાં પ્રમાણ એ સાધકતમ-કરણ હોવાથી અવશ્ય સાધન છે. તેવી રીતે કરણથી નિષ્પાદ્ય જે હોય તેને અવશ્ય સાધ્ય કહેવાય છે. જેમકે- પરશુથી નિષ્પાદ્ય છેદનક્રિયા એ સાધ્ય છે. એવી રીતે પ્રમાણથી જે નિષ્પાદ્ય છે તેને અવશ્ય સાધ્ય કહેવાય છે.
૧. પર્શ્વધ:- છરી, કુહાડો-કુહાડી.
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001268 |
| Book Title | Ratnakaravatarika Part 3 |
| Original Sutra Author | Vadidevsuri |
| Author | Kalyanbodhivijay |
| Publisher | Jain Dharm Prasaran Trust Surat |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Nyay |
| File Size | 9 MB |