Page Text
________________
૨૭૦
પરિચ્છેદ-૭ સૂત્ર-૫૬ રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩ તવસ્વત =જ્ઞાન અને આત્મા વચ્ચે રહેલી વિશેષણ-વિશેષ્યતા સ્વયં વિવક્ષિત જ્ઞાનથી પોતાનાથી જ જણાય. એમ તમે કહી શકશો નહીં. કારણ કે જ્ઞાન સ્વયં સંવેદન રૂપ છે એમ તમે તૈયાયિકોએ સ્વીકાર્યું નથી. વિષયનો બોધ જ્ઞાનથી થાય, અને જ્ઞાનનો બોધ (એ પણ ઘટ-પટની જેમ ય બને ત્યારે) જ્ઞાનાન્તરથી થાય. અર્થાત્ બીજા જ્ઞાનથી થાય એમ તમે માન્યું છે. જેમ ગમે તેવો સુશિક્ષિત નટ-બટુ પોતાની જાતને પોતાના ખભા ઉપર આરૂઢ કરી શકતો નથી, તેમ જ્ઞાન પોતે પોતાની જાતને જણાવી શકતું નથી. એમ તમે નૈયાયિકોએ માનેલું છે. આ રીતે વિચારતાં જ્ઞાનને સૂર્યની પ્રભા અને દીપકની પ્રજાની જેમ જો સ્વયં સંવિદિત માનો તો તો વાંવિત્તેિ ત્મિનિ જ્ઞાને ૨ સ્વતઃ સ યુન્યતેતે વિશેષણ-વિશેષ્યની ગૃહીતિ (ગ્રહણ) યુખ્યત્વે ઘટી શકે. પરંતુ નાથા=અન્યથા એટલે કે જ્ઞાનને સ્વયં પ્રકાશક ન માનીએ તો વિશેષણ-વિશેષ્યનું ગ્રહણ ઘટી શકે નહીં. જેમ ચૈત્રને થયેલો અનુભવ મૈત્ર ન જાણી શકે તેમ.
પરત=હે તૈયાયિક ! “જ્ઞાનવાળો હું” આ વાક્યમાં “દંડી પુરુષ”માં જેમ દંડ વિશેષણને જાણ્યું હોય તો જ દંડવિશિષ્ટ પુરુષનો બોધ થાય છે. તેમ જ્ઞાનવિશેષણને જાણ્યું હોય તો જ જ્ઞાનવાનદમ્ આવા પ્રકારના વિશેષ્યનો બોધ થાય છે. તેથી નવીન જાણવા માટે જ્ઞાન નામના વિશેષણને પ્રથમ જાણવું જ પડે છે. પરંતુ તે જ્ઞાન-વિશેષણ સ્વયં જણાતું નથી કારણકે જ્ઞાનને તમે સ્વસંવિદિત માન્યું નથી. તેથી જ્ઞાન-વિશેષણને તમે પરત: બીજા જ્ઞાન દ્વારા સંવિદિત થાય છે એમ જો કહેશો તો જ્ઞાનવાનદમ્ આ પ્રયોગમાં રહેલા જ્ઞાનને સંવેદિત કરાવનારું જે બીજું જ્ઞાન અર્થાત્ જ્ઞાનાતર માન્યું તે જ્ઞાનાન્તરરૂપ વિશેષ્ય પણ તેના જ્ઞાનત્વરૂપ વિશેષણને ગ્રહણ કર્યા વિના જણાશે નહીં એટલે જ્ઞાનાના રાત્ તદ્દન ભાવ્યત્રીજા જ્ઞાનાન્તર વડે આ બીજા જ્ઞાનાન્સરનું ગ્રહણ થવાનું રહ્યું. એમ ત્રીજા જ્ઞાનાન્તરનું ચોથા વડે અને ચોથા જ્ઞાનાન્તરનું ગ્રહણ પાંચમા વડે કરતાં માનવસ્થાના ક્યાંય અંત નહી આવવાથી કેવી રીતે પ્રકૃતિ પ્રત્યય થશે એટલે કે જ્ઞાનવાનદમ્ એ પ્રથમ વિશેષણવિશેષ્યનો પણ બોધ કેમ થશે ? આ રીતે વિચારતાં આત્માની જડ-સ્વરૂપતા કોઈ પણ રીતે સંગત થતી નથી. માટે આત્માને ચૈતન્ય-સ્વરૂપ માનવો જોઇએ. આ પ્રમાણે “ચૈતન્યસ્વરૂપ:' આત્માનું આ પ્રથમ-વિશેષણ સમજાવ્યું.
नापि कूटस्थनित्यता, यतो यथाविधः पूर्वदशायामात्मा, तथाविध एव चेज्ज्ञानोत्पत्तिसमयेऽपि भवेत् , तदा प्रागिव कथमेष पदार्थपरिच्छेदकः स्यात् ? प्रतिनियतस्वरूपाप्रच्युतिरूपत्वात् कौटस्थ्यस्य, पदार्थपरिच्छेदे तु प्रागप्रमातुः प्रमातृरूपतया परिणामात् कुतः कौटस्थ्यमिति ?।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001268 |
| Book Title | Ratnakaravatarika Part 3 |
| Original Sutra Author | Vadidevsuri |
| Author | Kalyanbodhivijay |
| Publisher | Jain Dharm Prasaran Trust Surat |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Nyay |
| File Size | 9 MB |