Ratnakaravatarika Part 3

SR No.: 001268
Original Sutra Author: Vadidevsuri
Author: Kalyanbodhivijay
Publisher: Jain Dharm Prasaran Trust Surat
Publication Year: 2004
Total Pages: 444
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati & Nyay
File Size: 9 MB

Page 26

રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩
પરિચ્છેદ ૬-૧૦
પરંપરા-ફળની વચ્ચે અનંતર ફળ વ્યવધાયક હોવા છતાં અને પરંપરા-ફળ એ પ્રમાણથી દૂર હોવાથી વ્યવહિત ફળ થવા છતાં તે ફળ પ્રમાણથી એકાન્ત ભિન્ન નથી પરંતુ સ્થાભિન્ન જ છે. તેથી સાધ્યાભાવ નથી, પણ સાધ્ય જ છે.
પ્રશ્ન- અહીં યૌગિકો પ્રશ્ન કરે છે કે જે વ્યવહિત ફળ હોય અર્થાત્ વ્યવધાન વાળું હોય તે એકાન્નભિન્ન જ કહેવાય. તેને સ્વાભિન કેમ કહેવાય ? તેને સ્થાભિન્ન કહેવામાં શું યુક્તિ છે ?
ઉત્તર- ગ્રંથકાર આઠમા સૂત્રમાં તેની યુક્તિ-હેતુ જણાવે છે. તસ્પ-તે પરંપરાફળ પ્રમાતૃતાવોચ્ચે એક જ પ્રમાતાની સાથે તાદાભ્યસંબંધવાળું હોવાના કારણે પ્રમાદ્િ પ્રમાણથી અમે વ્યવસ્થિતૈઃ અભેદપણે રહેલું છે. પ્રમાણ અને પ્રમાણ-ફળ આ બન્ને, એક પ્રમાતામાં જ તાદાભ્યપણે વર્તે છે. માટે આ પ્રમાણ-ફળ એ પ્રમાણથી અભિન્ન પણ છે. તેથી સ્થાભિન્ન જ કહેવાય છે. પણ એકાન્તભિન્ન નથી.
પ્રશ્ન– પ્રમાણ અને પ્રમાણ-ફળ વચ્ચે એકમમાતાની સાથે તાદાભ્યપણું છે. એ વાત કેવી રીતે સિદ્ધ થાય ?
ઉત્તર- આ શંકાનો ઉત્તર નવમા સૂત્રમાં ગ્રંથકાર આપે છે. “પ્રમાણપણે પરિણામ પામેલ આત્મા જ ફળપણે પરિણામ પામે છે. આ વાત અનુભવસિદ્ધ છે સારાંશ કે જે આત્માને આ રજ્જા છે કે આ સર્પ છે એવું જ્ઞાન થયું છે તે જ આત્માને ઉપાદાન અને હાનાદિની બુદ્ધિ થાય છે જેમ બાલ્ય-યુવા અને વૃદ્ધાવસ્થા ક્રમશઃ બદલાતી હોવા છતાં ત્રણે અવસ્થામાં આત્મ દ્રવ્ય એક જ હોવાથી કથંચિ અભેદ પણ છે. તેમ પ્રમાણ અને પ્રમાણ-ફળ કાળભેદથી પર્યાય રૂપે ભિન્ન હોવા છતાં બન્નેનો આધાર એવો આત્મા (દ્રવ્ય) એક જ હોવાથી અભેદ પણ છે જ. તેથી જ જેને જ્ઞાન થાય છે તેને જ ઉપાદાન અને હાનની બુદ્ધિ પ્રગટે છે. આ વાત અનુભવ-સિદ્ધ છે તેથી પ્રમાણ અને પ્રમાણ-ફળ કથંચિત્ ભિન્ન છે. પરંતુ એકાન્ત ભિન્ન નથી. તેથી વ્યભિચાર દોષ આવતો નથી.” ૬-૭,૮,૯.
एतदेव भावयन्तियः प्रमिमीते स एवोपादत्ते परित्यजत्युपेक्षते चेति सर्वसंव्यवहारिभिरस्खलितमनुभवात् ॥६-१०॥
टीका-न खल्वन्यः प्रमाता प्रमाणपर्यायतया परिणमतेऽन्यश्चोपादानहानोपेक्षाबुद्धिपर्यायस्वभावतयेति कस्यापि सचेतसोऽनुभवः समस्तीत्यर्थः ॥६-१० ॥