________________
૧૪૪
પરિચ્છેદ ૬-૭૭ થી ૭૯ રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩ न वीतरागः कश्चिद विवक्षितः पुरुषो वक्तृत्वात्, यः पुनवीतरागो न स वक्ता यथोपलखण्ड इत्यव्यतिरेकः ॥६-७७॥
अनित्यः शब्दः कृतकत्वादाकाशवदित्यप्रदर्शितव्यतिरेकः I૬-૭૮
अनित्यः शब्दः कृतकत्वाद् यदकृतकं तदनित्यं यथाऽऽकाशमिति विपरीतव्यतिरेकः ॥६-७९॥
સૂત્રાર્થ- સામે દેખાતો કોઇ વિવક્ષિત પુરુષ વીતરાગ નથી. કારણ કે વક્તા છે જે જે વીતરાગ હોય છે તે તે વક્તા હોતા નથી. જેમકે પથ્થરનો ટુકડો. આ અવ્યતિરેકનું ઉદાહરણ છે. I૬-છoll
શબ્દ એ અનિત્ય છે. કૃત્રિમ હોવાથી, આકાશની જેમ. આ અપ્રદર્શિત વ્યતિરેકનું ઉદાહરણ છે. I૬-૦૮II
શબ્દ એ અનિત્ય છે. કૃત્રિમ હોવાથી. જે જે અકૃત્રિમ હોય છે, તે તે. અનિત્ય હોય છે. જેમકે આકાશ. આ વિપરીત વ્યતિરેક છે. I૬-૦૯ll
___टीका-यद्यपि किलोपलखण्डादुभयं व्यावृत्तं, तथापि व्याप्त्या व्यतिरेकासिद्धेरव्यतिरेकत्वम् ॥६-७७॥
अत्र यदनित्यं न भवति, तत्कृतकमपि न भवति इति विद्यमानोऽपि व्यतिरेको वादिना स्ववचनेन नोद्भावित इत्यप्रदर्शितव्यतिरेकत्वम् ॥६-७८॥
वैधर्म्यप्रयोगे हि साध्याभावः साधनाभावाक्रान्तो दर्शनीयो न चैवमोति વિપરીત વ્યક્તિત્વમ્ ૬-૭૧
વિવેચન- વિક્ષત: શપુરુષ:, ર વીતરા:, વવતૃત્વાન્ ૩૫ત્ન વડવત્ આવા પ્રકારના આ અનુમાનમાં ૩પત્ન-guદુ નું જે ઉદાહરણ છે તે “અવ્યતિરેકનું ઉદાહરણ છે. જો કે ઉપખંડમાં વ્યતિરેક વ્યાપ્તિ લાગુ પડે છે. જે જે વીતરાગ નથી એમ નહીં. તે તે વક્તા હોતા નથી. જેમકે ઉપલખંડ. અહીં પત્થરનો ટુકડો નિર્જીવ હોવાથી વીતરાગાભાવરૂપ સાધ્યનો અભાવ અર્થાત્ વીતરાગાભાવાભાવ=વીતરાગતા તેમાં છે. કારણકે જીવ હોય તેને જ રાગાદિ થાય. પત્થરનો ખંડ નિર્જીવ છે એટલે રાગાદિ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
