Page Text
________________
૧ ૨૪
પરિચ્છેદ ૬-૧૭
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩
૧
|
નં. પક્ષમાં | સપક્ષમાં | વિપક્ષમાં / નં. ટીકામાં કહેલા ભેદ ૧. | સર્વથા વ્યાપક | સર્વ-વ્યાપક | સર્વ-વ્યા.
પક્ષસપક્ષવિપક્ષવ્યાપક ૨. | સર્વથા વ્યાપક | સર્વ-વ્યા. દેશથી-વ્યા.|| ૩. પક્ષસપક્ષવ્યાપક, વિપક્ષે દેશવૃત્તિ. ૩. | સર્વથા વ્યાપક દેશથી-વ્યા. સર્વ-વ્યા. ૪. પક્ષવિપક્ષવ્યાપક, સપêકદેશવૃત્તિ. ૪. | સર્વથા વ્યાપક દેશથી-વ્યા. દેશથી-વ્યા.|| ૨. પક્ષવ્યાપક, સપક્ષવિપક્ષે દેશવૃત્તિ. ૫. દેશથી વ્યાપક | સર્વથી-વ્યા. | સર્વ-વ્યા. | ૮. સપક્ષવિપક્ષવ્યાપક, પક્ષેક દેશવૃત્તિ. ૬. દેશથી વ્યાપક | સર્વથી-વ્યા. દેશથી-વ્યા. ૭. પક્ષવિપકદેશવૃત્તિ, સપક્ષવ્યાપક. ૭. | દેશથી વ્યાપક દેશથી-વ્યા. સર્વથા-વ્યા.૬. પક્ષસપક્ષવ્યાપક, વિપક્ષેકદેશવૃત્તિ. [૮. દેશથી વ્યાપક દિશથી-વ્યા. દેશથી-વ્યા.|| પ. પક્ષસપક્ષવિપક્ષેકદેશવૃત્તિ.
यच्च “नित्यः शब्दः श्रावणत्वादित्यादि" सपक्षविपक्षव्यावृत्तत्वेन संशयजनकत्वादसाधारणानैकान्तिकः सौगतैः समाख्यायते, नैष सूक्ष्मतामञ्चति, श्रावणत्वाद्धि शब्दस्य सर्वथैव नित्यत्वं यदि साध्यते, तदाऽयं विरुद्ध एव हेतुः, कथञ्चिदनित्यत्वसाधनात् । प्राच्याश्रावणत्स्वभावत्यागेनोत्तरश्रावणत्वस्वभावोत्पत्तेः कथञ्चिदनित्यत्वमन्तरेण शब्देऽनुपपत्तेः । अथ कथञ्चिन्नित्यत्वम् अस्माच्छब्दे साध्यते, तदाऽसौ सम्यग्घेतुरेव, कथञ्चिन्नित्यत्वेन सार्द्धमन्यथाऽनुपपत्तिसद्भावादिति नायमनैकान्तिकः ॥
વળી બૌદ્ધો વડે “મસીથારનૈક્ષત્તિÉ' નામનો બીજો નવો કોઇ ભેદ અનૈકાન્તિકહેત્વાભાસનો જે કહેવાય છે. તે તેઓની બુદ્ધિની સૂક્ષ્મતાને સૂચવનાર નથી. તેઓનું આ પ્રમાણે જે કહેવું છે કે
“શબ્દ નિત્ય: શ્રવત્વિ' ઇત્યાદિ અનુમાનોની જેમ જે હેતુ સપક્ષ અને વિપક્ષમાંથી સર્વથા વ્યાવૃત્ત હોય અને પક્ષમાત્રમાં જ વર્તતો હોય તે અસાધારણ અનૈકાન્તિક કહેવાય છે. તર્કસંગ્રહમાં પણ “સપક્ષવિપક્ષ વ્યાવૃત્તઃ પક્ષમાત્રવૃત્તિ: ધાર:' આવું સૂત્ર છે. પરંતુ સૂક્ષ્મતાથી અહીં વિચાર કરવામાં આવ્યો નથી.
આ અનુમાનમાં કહેલો “શ્રાવUત્વ" હેતુ સર્વથા નિત્ય એવા સાધ્યને સાધે છે? કે નિત્ય એવા સાધ્યને સાધે છે ? જો સર્વથા નિત્ય સાધ્યને સાધતો હોય તો વિરુદ્ધહેત્વાભાસ છે. અને કથંચિન્નિત્ય એવું સાધ્ય સાધતો હોય તો આ હેતુ સમ્યક્ હેતુ છે. હેત્વાભાસ છે જ નહીં. તેથી “અસાધારણ” ભેદ પાડવાની જરૂર જ નથી.
શબ્દ ખરેખર છે કથંચિત્ નિત્ય જ છે. જ્યાં સુધી ભાષા રૂપે પરિણાવીને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001268 |
| Book Title | Ratnakaravatarika Part 3 |
| Original Sutra Author | Vadidevsuri |
| Author | Kalyanbodhivijay |
| Publisher | Jain Dharm Prasaran Trust Surat |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Nyay |
| File Size | 9 MB |