________________
: ૨૧૬ :
નિવવાદ : ઉત્તર–કેઈ શ્રીમન્ત ગૃહસ્થ જમવા બેઠો હોય ને રસોઈયાને કહે કે “ભેજન લાવો” એટલે રસોઈયે ભોજનમાં દૂધપાક, પુરી, રોટલી, દાળ, ભાત, શાક, પાપડ, ચટણી, અથાણું વગેરે વસ્તુઓ પીરસે એટલે ત્યાં ભેજનમાં ખાવાની સર્વ વસ્તુઓને જે સમાવેશ થાય છે તે સંગ્રહનયને આશ્રયીને છે.
એ જ પ્રમાણે વનસ્પતિકાય કહેવાથી તેમાં આંબો, લીંબડે, વડ, બાવળ, આવળ, પીપર, પીપળો, ગુલાબ, ચમેલી વગેરે સર્વ વનસ્પતિઓને સંગ્રહ થાય છે.
જવાસ્તિકાય કહેવાથી તેમાં દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ, નારક વગેરે સર્વ જી આવી જાય છે.
દ્રવ્ય કહેવાથી જીવ, અજીવ (પુદ્ગલ), ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, કાળ એમ સર્વ દ્રવ્યને સંગ્રહ થાય છે.
એ પ્રમાણે સંગ્રહનય સવે વસ્તુઓને સંગ્રહ કરે છે. પ્રશ્ન-આ નયને આધારે કઈ દર્શનની ઉત્પત્તિ છે?
ઉત્તર–સાંખ્ય દર્શન અને (અદ્વૈત) વેદાન્ત દર્શન. આ નયના પ્રતીક રૂપ છે. સાંખ્ય દશન પાંચ ભૂતને પાંચ તન્માત્રામાં સમાવેશ કરે છે. પાંચ તન્માત્રા વગેરે સેળ પદાર્થો અહંકારમાં આવી જાય છે. અહંકાર બુદ્ધિમાં સમાય છે. બુદ્ધિ પ્રકૃતિમાં શમી જાય છે. એ પ્રમાણે સંપૂર્ણ વિશ્વને તે પ્રકૃતિ અને આત્મામાં સંગૃહીત કરી લે છે. અત વેદાન્ત પણ જગતના સર્વ પદાર્થોને બ્રહ્મરૂપ માની “ કાનમિચ્છા” એ પ્રમાણે કહે છે. એ સર્વ સંગ્રહનયને અવલં- \ બીને જ છે.
આ સિવાયના અન્ય નાની માન્યતા આ બને દર્શનને માન્ય ન હોવાથી તે બન્ને દર્શન અસત્ય છે, મિથ્યા છે.
જે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
