________________
: ૧૩૪ :
નિહવવાદ: ભેદથી જીવ વિલક્ષણ સિદ્ધ કરીને તેમાં જે તકયકિતત્વ સિદ્ધ કરો તે તે પણ સંભવતું નથી. દેશભેદ બે પ્રકારે થાય છેઃ એક તો જે વસ્તુથી જે વસ્તુમાં દેશ ભેદ રાખે છે તે બને વસ્તુઓ પૃથભાવે રહેતી હોય અર્થાત્ બને વચ્ચે કઈ પણ જાતને સમ્બધ ન હોય. જેમ હિમાચલ અને વિયાચલ બને ભિન્ન દેશમાં રહે છે તે પૃથભાવે રહે છે અને બીજે દેશભેદ અપૃથભાવે થાય છે એટલે કે બે વસ્તુઓ સમ્બધિત થઈને રહેતી હોય ને ભિન્ન સ્થળમાં હોય. જેમ ભૂતલ અને ઘટ બને સંગ સમ્બન્ધથી સંબંધિત છે, છતાં બનેમાં દેશભેદ છે. તે તમને અભિલષિત નજીવ જીવ સાથે સમ્બધિત થઈને ભિન્ન દેશમાં રહે છે કે અસમ્બધિત થઈને ભિન્ન દેશમાં રહે છે? ” આચાર્ય મહારાજે સ્વરૂપભેદનું ખંડન કરી દેશભેદના વિકલ્પ દર્શાવી પ્રશ્ન કર્યો. આ
“જીવથી છૂટો પડીને નેજીવ દૂર રહેલ છે તે પ્રત્યક્ષ જણાય છે. બન્ને વચ્ચે કંઈ પણ સમ્બન્ધ જણાતો નથી માટે પૃથભાવ-અસમ્બધિત દેશભેદ નજીવમાં છે.” રાહગુખે કહ્યું.
નજીવ, જીવથી છૂટે પડેલ છે તે ક્યા હેતુથી? વિશ્રસાસ્વભાવથી કે કોઈના પ્રયોગથી ? તેમાં વિશ્વનાથી છૂટા પડવાપાણુ ઘટી શકે જ નહિં. વિશ્રસાથી છૂટા પડતા પુદ્ગલો એક વસ્તુથી સ્વયં છૂટા પડીને બીજી વસ્તુ સાથે સમ્બન્ધિત થાય છે-મિશ્રિત થાય છે. જેની સાથે મિશ્રિત થાય છે તેની સાથે તદ્રશ્ય થઈ જાય છે. પિતાના ધર્મોની આપ-લે કરે છે તે પ્રમાણે નિજીવ પણ જીવથી સ્વયં છૂટો પડે છે તે માની શકાય નહિં. કદાચ તમારા મત પ્રમાણે માનીએ તે જીવથી છૂટે થયેલ
જીવ જ્યાં જેની સાથે રહેલ છે ત્યાં સુખ દુઃખાદિને ઉત્પન્ન કરશે. એ સુખ દુઃખાદિની ઉત્પત્તિ દૂષિત હોવાથી અભીષ્ટ માની શકાશે નહિં, માટે વિશસાથી પૃથભાવ માની શકાય
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
