________________
13
જૈનદર્શનની દષ્ટિએ આઈન્સ્ટાઈનના વિશિષ્ટ.. ધ્વનિ તરંગો અને પ્રકાશ તરંગો એક વાત સ્પષ્ટ છે કે વિજ્ઞાનીઓ ધ્વનિને તરંગ સ્વરૂપે માને છે, તેમ પ્રકાશને પણ તરંગ સ્વરૂપે માને છે. જોકે કેટલીક પ્રાયોગિક હકીકતો પ્રકાશના પુદ્ગલ-કણ સ્વરૂપને માન્ય રાખ્યા સિવાય સમજાવી શકાય તેમ નથી, તે વાત જુદી છે. જૈનશાસ્ત્રો પ્રકાશ, અંધકાર, ધ્વનિ વગેરેને પુદ્ગલનો વિકાર માત્ર ગણે છે. તેથી પ્રકાશ અને ધ્વનિ બંને સૂક્ષ્મદષ્ટિએ કણ સ્વરૂપ જ છે અને આજના ટેપરેકોર્ડર, વિડીયો કેસેટ રેકૉર્ડર વગેરે સાધનોએ પણ સિદ્ધ કરી બતાવ્યું છે, કે પ્રકાશ અને ધ્વનિ, બંને પુદ્ગલનો એક પ્રકારનો વિકાર અથવા રૂપાંતર (modification) છે.
જ્યારે સુપરસોનિક વિમાન ધ્વનિ કરતાં વધુ વેગથી ઊડે છે ત્યારે વિમાનના એન્જિને ઉત્પન્ન કરેલ ધ્વનિ પાછળ રહી જાય છે અને વિમાન આગળ જાય છે. આ પરિસ્થિતિમાં વિમાનના સ્થાને કોઈ મનુષ્ય હોય તો તે મનુષ્યના શબ્દો અથવા વાક્યમાંના અક્ષરો ઊલટાક્રમે સંભળાય છે. અને જો ધ્વનિ જેટલો જ વેગ તે મનુષ્યનો હોય તો બધા જ અક્ષરો સામટા સંભળાય છે અને કોઈ સ્પષ્ટ શબ્દ કે વાક્ય સંભળાય નહિ.
સુપરસોનિક વિમાનમાં બેઠેલા મનુષ્ય વચ્ચેની વાતચીત બહાર સ્થિર રહેલા પ્રેક્ષક માટે, આકૃતિમાં બતાવ્યા પ્રમાણે જણાય છે. બહાર રહેલ પ્રેક્ષકોને ધ્વનિ વડે AB જેટલું અંતર કપાયેલું લાગે છે. જ્યારે વાસ્તવિક અંતરCB = 990 metre જેટલું જ છે. AB અંતર તો માત્ર આભાસ જ છે. કારણ કે સુપરસોનિક વિમાનની ગતિ 400 metres/sec. છે. તેથી જ્યારે ધ્વનિ CB અંતર કાપશે તે દરમ્યાન વિમાન 2000 મીટરનું અંતર કાપે છે. માટે આભાસી અંતર AB = 2231.6137 metre જેટલું થશે.
2000 metres
2231.6137 metres
990
M.
હવે આ પરિસ્થિતિમાં કોઈ મનુષ્ય ધ્વનિના વેગને અચળ (constant) તરીકે સ્વીકારી લે તો તેના માટે આ આભાસી અંતર કાલ્પનિક લાગશે તથા વિમાનના મુસાફરની ઘડિયાળ વિરુદ્ધ દિશામાં ફરતી લાગશે. અથવા ધ્વનિ કરતાં વધુ વેગ કોઈ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
