________________
નું મૂલ્ય
119 ગણતરીમાં જેટલાં વધુ પદો લઈએ તેટલી વધુ સાચી કિંમત આપણે મેળવી શકીએ છીએ.
છેલ્લા બે-ત્રણ સૈકાઓથી, યુરોપમાં અને વિશ્વના અન્ય દેશોમાં 1 ની વધુ ને વધુ ચોક્કસ કિંમતો શોધવાનો એક પ્રવાહ ચાલ્યો હતો. તેમાં ડી. શેન્કસ (D. Shanks) નામના એક ગણિતશે દશાંશચિન પછીના 700 અંકો સુધીની 1 ની કિંમત શોધી હતી પરંતુ અત્યારના ઈલેક્ટ્રોનિક કૉપ્યુટર વડે તેની પુનઃ ગણતરી કરતાં તેમાં ઘણાં સ્થાને ભૂલો જણાઈ છે.”
ફ્રેન્ચ વિજ્ઞાની બુફોને (Buffon) રજૂ કરેલ સોયનો કૂટપ્રશ્ન (Needle-Problem) કે જેનો આધાર મુખ્યત્વે શક્યતા સિદ્ધાંત (Probability Theory) હતો, તેના આધારે 19મી સદીમાં યુરોપમાં કેટલાક ગણિતશાસ્ત્રીઓએ ની કિંમત શોધવા પ્રયત્ન કર્યો હતો. તેનાં પરિણામો નીચે પ્રમાણે છે. પ્રયોગ કરનાર વિજ્ઞાની વર્ષ સોય-પ્રક્ષેપની 1 ની કિંમત
સંખ્યા alcs (Wolf)
1850
5000 3.1596 2714 (Smith)
1855
3204
3.1553 Bibit (Demorgan) 1860
600
3.137 ફોકસ (Fox).
1864
1030
3.15965 CLOSR-il (Lazzarini) 1901
3408 3.141592 1 ની અત્યારે શોધાયેલી કિંમતો નીચે પ્રમાણે છે.” (1) 3.14 15 92 65 35 89 79 (2) 3.14 15 92 65 35 89 79 32 384626 43 38 32 79
પ્રાચીન ભારતના ગણિતવિદો પણ ની કિંમત સારી રીતે જાણતા હતા. આર્યભટ્ટ તો 1 = 3.1416નો સારી રીતે ઉપયોગ પણ કરેલ છે. ?
જૈન પરંપરાના વિદ્વાનોએ પણ 1 ની વિવિધ કિંમતો દર્શાવી છે. જો કે જૈનગ્રંથોમાં 31 (પાઈ) શબ્દ મળતો નથી પરંતુ વર્તુળાકાર પદાર્થોના વિસ્તાર વગેરેના ગણિત ઉપરથી તેઓ 1 ના સ્થાને ચોક્કસ અંકોનો ઉપયોગ કરતા હતા તે નક્કી થાય છે. કોઈક જૈનગ્રંથોમાં સામાન્ય રીતે એકદમ સ્થૂળ દૃષ્ટિએ ની કિંમત 3 બતાવવામાં આવી છે પરંતુ જ્યાં જંબુદ્વીપ જેવા વિશાળ વર્તુળાકાર ક્ષેત્રનો પરિઘ અથવા ક્ષેત્રફળ કાઢવાનું હોય છે ત્યાં 1 = 10 લેવામાં આવે છે. પ્રાચીન ભારતમાં સર્વત્ર આ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
