________________
પત્થર ફાટ્યો તે કિમ મલેજી, સમુદ્ર મીઠો ન થાય, પૃથ્વી રસાતલ જાય, આ સૂર્ય ઉગે પશ્ચિમેજી અંતે સ્થૂલિભદ્ર કોશાને પ્રતિબોધ પમાડે છે. • શ્રી સ્થૂલિભદ્રજીની સઝાય
ઈંદુ સૂરિની ૩૪ કડીની આ સઝાય છે. કવિની ઓળખ અને કૃતિનો સમય અનિશ્ચિત રહે છે.
સંયમપ્રહણ કરીને સ્થૂલિભદ્ર કોશાના આવાસે ચાતુમસ ગાળવા પધારે છે ત્યારે કોશા અને સ્થૂલિભદ્રના સંવાદરૂપે આ કૃતિની રચના થઈ છે.
સ્થૂલિભદ્રનો સાધુવેશ જોઈ કોશા પોતાની વેદના પ્રગટ કરે છે. એ કહે
અણધાર્યું રે સ્વામી આ શું કર્યું. લાજે સુંદર કાયજી, કોણ રે ધુતારે તમને ભોળવ્યા ?' ત્યારે સ્થૂલિભદ્ર જવાબ આપે છે :
બોધ સુણી સુગુરુ તણો લીધો સંજમ ભારજી માતપિતા પરિવાર સહુ જૂઠો આળપંપાળજી
નથી રે ધુતારે મને ભોળવ્યો.” અંતે ધૂલિભદ્ર કોશાને ઉપદેશ દ્વારા મોહજાળથી મુક્ત કરે છે. કોઈ વિશેષ કાવ્યગુણ આ કૃતિ ધરાવતી નથી. આ
• કોશ્યાગીત
કવિ સહજસુંદરે રચેલું ૭ કડીનું આ કોશ્યા-ગીત’ વિરહવ્યથા અનુભવતી કોશાના ઉદ્ગાર રૂપે છે. આ કૃતિની મોટા ભાગની કડીઓ આ જ કવિની “સ્થૂલિભદ્ર સ્વાધ્યાયની કડીઓ સાથે બિલકુલ મળતી આવે છે. એ જોતાં લાગે છે કે જુદાજુદા શીર્ષકથી ઓળખાયેલી અને પ્રગટ થયેલી આ બે કૃતિઓ મૂળે એક જ રચના છે. પણ શીર્ષકભેદે અને કેટલીક પંક્તિના પાઠભેદે અલગ અલગ ગણાઈ ગઈ છે.
• સ્થૂલભદ્રકોશા ગીત
કવિ સમયસુંદર ઉપાધ્યાયનું, ૧૭મી સદીમાં રચાયેલું, ૪ કડીનું આ ગીત છે. એની ધ્રુવ પંક્તિ છે પ્રીતડિઆ ન કીજઈ હો નારી પરદેસિયા રે.” ત્રણ કડી સુધી કોશાની વિરાવસ્થાનું આલેખન એના જ ઉગારોરૂપે થયું છે. એ કહે છે :
મનના મનોરથ સવિ મનમાં રહ્યા છે, કહીએ કેહનિ સાથિ,
કાગલીઓ લખતાં ભીનો આંસુએજી, ચડિયો હો દુર્જન હાથિ.” ૬૪ / સહજસુંદરકત ગુણરત્નાકરછંદ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
