________________
શશધર જો અંગારા વરસે, સમુદ્ર મયદા મૂકે, પવને જો કનકાચલ ડોલે, નક્ષત્ર મારગ ચૂકે રે,
તોપણ તાહરે હું વશ નાવું સુંદરી માનજે સાચું.” • સ્થૂલિભદ્ર સ્વાધ્યાય
કવિ લબ્ધિએ રચેલી ૧૭ કડીની આ સઝાય છે. કવિ સંભવતઃ જૈન સાધુ હોવાનું જણાય છે. પણ ક્યા લબ્ધિ તે નિશ્ચિત થઈ શકતું નથી. સમય પણ અનિર્ણાત રહે છે. ,
કોશા સાથે ભોગવિલાસમાં રત રહેલા સ્થૂલિભદ્રના વર્ણનથી કૃતિનો આરંભ થાય છે. પિતાનું મરણ જાણીને યૂલિભદ્ર સંયમ સ્વીકારતાં કોશા ધૂલિભદ્રના વિરહમાં ઝૂરવા લાગી એનું ચિત્ર કવિ આપે છે. કોશાની એકલતા અને વેદનાના નિરૂપણમાં વિપ્રલંભ શૃંગાર નિષ્પન્ન થયો છે. કોશાના ઉદ્ગાર જુઓ :
“કુણ કરસે અંઘોલ, કુણ પ્રીસે ધૃત ઘોલ ?
આજ હો વાગે રે, કેસરીયે કસ કુણ બાંધએજી.”
ચોમાસામાં સ્થૂલિભદ્ર કોશાને ત્યાં પાછા આવ્યા ત્યારે કોશાના હૃદયમાં હરખ માતો નથી. પણ સોળે શણગાર સજેલી કોશા વિરક્ત બનેલા સ્થૂલિભદ્રનું મન ચળાવી શકતી નથી. કૃતિને અંતે સ્થૂલિભદ્ર કોશાને પ્રતિબોધે છે.
• સ્થૂલિભદ્ર સઝાય
કવિ ક્ષમા કલ્યાણ વાચકે સં.૧૮૪૮માં રચેલી ૧૩ કડીની આ સઝાય છે. મહાવીરસ્વામીના આઠમા પટ્ટધર તરીકે સ્થૂલિભદ્રની ઓળખ આપી કવિ કૃતિનો આરંભ કરે છે. સ્થૂલિભદ્ર-ચરિત્રનો અતિ સંક્ષેપમાં પરિચય કરાવતી, કશી કાવ્યચમત્કૃતિ વિનાની સામાન્ય રચના છે.
• યૂલિભદ્રજીની સઝાય
કવિ રૂપવિજયની, ૧૯મી સદીમાં રચાયેલી, ૬ કડીની આ સઝાય છે. કૃતિમાં ગુરુપરંપરા નહીં હોઈ ક્યા રૂપવિજયજી તે નિશ્ચિત કરી શકાતું નથી.
‘આંબો મોર્યો હે આંગણે પરિમલ પુછવી ન માય' જેવી વર્ણનાત્મક પંક્તિથી કવિ આરંભ કરે છે. વાસંતી વાતાવરણમાં કોશા ધૂલિભદ્રને ઇજન આપે છે. પ્રીતની ભરતી-વૃદ્ધિ માટેનાં કલ્પનો આકર્ષક છે. પ્રીતવિહોણાં જનોને આવળનાં ફૂલની ઉપમા અપાઈ છે, જે રળિયામણાં દીસે છે પણ એનું મૂલ્ય કાંઈ જ નથી. છેલ્લી કડીમાં કોશાને ધૂલિભદ્ર સમકિતસાર આપે છે. દર / સહજસુંદકૃત ગુણરત્નાકરછંદ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
