________________
“અનેકાન્તવાદ”
૧૧૭ છે અને કાળાન્તરે કર્મોના ભોક્તા પણ થાય છે અને કર્મોનો વિનાશક થઈ મોક્ષગામી પણ થાય છે. આ રીતે મોક્ષતત્વ પણ હોવાથી તેના કારણભૂત ધર્મતત્ત્વ પણ હોઈ શકે છે.
પ્રશ્ન- [૩૧૨] “દ્રવ્યત્વ” ગુણ માનવાથી બીજા લાભો શું થાય ?
ઉત્તર- સંસારી જીવોમાં જ્ઞાન-અજ્ઞાનની જે હીનાયિક્તા થતી પ્રત્યક્ષ દેખાય છે તે આ ગુણને આભારી છે. સગુણી-દુર્ગુણી, સદાચારીદુરાચારી,-ગુણસ્થાનકોમાં ઉર્ધ્વગામી અને અધોગામી જે થાય છે અને અનુભવાય છે. તે સઘળું આ ગુણને આભારી છે. કારણ કે જીવ દ્રવીભૂત થનાર છે. નવા નવા ભાવે દ્રવીભૂત થાય છે. આ પ્રમાણે માનવું આ જ સમ્યક્ત્વ છે.
પ્રશ્ન- [૩૧] “પ્રમેયત્વ” નામનો ચોથો ગુણ માનવાથી શો લાભ ?
ઉત્તર- પાંચે દ્રવ્યો કોઈ ને કોઈ જ્ઞાનથી જાણી શકાય છે. સર્વથા અલખ અગોચર નથી, સ્થૂલદ્રવ્યો મતિ-શ્રુતથી જાણી શકાય છે. સ્કૂલ અને સૂક્ષ્મ પરંતુ રૂપીદ્રવ્યો અવધિજ્ઞાનથી ગમ્ય છે. સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયો વડે ગૃહીત મનોવર્ગણા મન:પર્યવજ્ઞાન વડે ગમ્ય છે. અને સ્થલ-સૂક્ષ્મરૂપી-અરૂપી-સર્વ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયો કેવલ જ્ઞાનથી ગમ્ય છે. જ્ઞાનથી અગમ્ય આ સંસારમાં કશું જ નથી.
પ્રશ્ન- [૩૧૪] “આત્મદ્રવ્ય” તો અલખ-અગોચર કહેવાય છે. વીતરાગ પરમાત્માનું સ્વરૂપ પણ અલખ-અગોચર કહેવાય છે. તો સર્વત્ર પ્રમેયત્વ કેમ હોય ?
ઉત્તર- ઈન્દ્રિયોથી અને મોહાવેશથી આત્મા જણાતો નથી. પરંતું સ્વસંવેદનથી અવશ્ય જણાય છે. કેવલજ્ઞાનથી પણ જણાય છે. ઈન્દ્રિયો દ્વારા પણ અનુમાનથી જણાય છે. માત્ર ઈન્દ્રિય પ્રત્યક્ષનો જ તે અવિષય છે.
પ્રશ્ન- [૩૧૫] રૂપી પદાર્થો દેખાય છે માટે તેમાં પ્રમેયત્વ હોય અને અરૂપી પદાર્થો દેખાતા નથી તેમાં પ્રમેયત્વ ન હોય એમ કહી શકાય ?
ઉત્તર- ના, એમ ન કહી શકાય. કારણ કે અરૂપી દ્રવ્યો પણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
