________________
યોગદષ્ટિ-એક પરિશીલન
૮૯
આશય એ છે કે મિથ્યાત્વાદિને પરવશ બની અનાદિકાળથી આપણે જે જે દુષ્ટ પ્રવૃત્તિઓ કરી છે એનું વર્ણન થાય એવું નથી. વેદ્યસંવેદ્યપદની પ્રાપ્તિથી આ સ્થિરાદષ્ટિમાં જે નિર્મળ સૂક્ષ્મ બોધ પ્રાપ્ત થાય છે-તે બોધના સામર્થ્યથી જીવને ભૂતકાળની એ બધી જ પ્રવૃત્તિચેષ્ટાઓ આંખ સામે આવે છે. અનંતજ્ઞાનીઓ જેને દુઃખરૂપે કે સુખરૂપે વર્ણવે છે; એને સુખરૂપે કે દુઃખરૂપે માનીને એમાં પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ કરેલી. કેટલી મૂર્ખતાભરી આ ચેષ્ટા હતી ? પોતાની આ મૂર્ખતાભરેલી તે તે ચેષ્ટાઓ ખરેખર જ આ દષ્ટિમાં બાલ્યકાળની ધૂળના ઘર બનાવવાની ક્રીડા જેવી તદ્દન અજ્ઞાનપૂર્ણ લાગ્યા કરે છે. બાલ્યકાળમાં છોકરાઓ રેતીમાં કે માટીમાં ઘર બનાવવાની પ્રવૃત્તિ કરે છે. તે વખતે જાતે જ તે ઘર ભાંગી નાંખે છે અને પોતાના શરીર ઉપર રેતી વગેરે નાંખીને ઘરે આવતા હોય છે. પરંતુ એ વખતે ગમતી અને રસપૂર્વક કરાતી પણ તે ક્રિીડાઓ યૌવનાદિ અવસ્થામાં તુચ્છ, અર્થહીન અને મૂર્ખતાપૂર્ણ જણાય છે. તેમ અહીં પણ પાંચમી દષ્ટિમાં આ પૂર્વેની બધી જ ભવચેષ્ટાઓ તુચ્છ, અર્થહીન અને અજ્ઞાનબહુલ જણાય છે. એ દિવસો યાદ આવતાંની સાથે જીવને એમ જ થાય કે આપણે આવું કેમ કરતા હતા? આ તો કઈ જાતનું અજ્ઞાન ? મૂર્ખતાની પણ હદ હોય ને ?.. આવી વિચારણાથી આ દષ્ટિમાં સાધકને આજ સુધીની સઘળીય ભવચેષ્ટાઓ અર્થહીન લાગતાં વર્તમાનમાં પણ એ ચેષ્ટાઓ એવી જ ભાસે છે. અવિરતિ વગેરેના જોરે થતી એ ચેષ્ટાઓમાં કોઈ ગુણ જ જણાતો નથી. આવી સ્થિતિમાં બાહ્ય-ઐશ્વર્યસ્વરૂપ ઋદ્ધિ અને એને પ્રાપ્ત કરવા માટેના સામર્થ્ય સ્વરૂપ સિદ્ધિ, એ ઋદ્ધિ કે સિદ્ધિ રૂપે વર્તાતી નથી. પરંતુ આવી સ્થિતિને પેદા કરનાર-આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણો અને તેના સાધનભૂત ક્ષયોપશમાદિ ભાવો જ ઋદ્ધિ અને સિદ્ધિ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
