________________
યોગદષ્ટિ-એક પરિશીલન
ઉપર જણાવ્યા મુજબ કુતર્કને આધીન બનેલાની એક જ પ્રવૃત્તિ હોય છે. પોતાની બુદ્ધિમાં જે પ્રતીત થતું હોય તેને પોતાની બુદ્ધિથી સિદ્ધ કરવા અનુમાન ક્ય કરતા હોય છે. પરંતુ આવી પ્રવૃત્તિથી કોઈ પણ દિવસ સાચું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થતું નથી. સાચું સુંદરજ્ઞાન તો આગમમૂલક અનુમાનથી પ્રાપ્ત થાય છે. ચાલુ વ્યવહારમાં પણ તે તે વિષયના જ્ઞાતા થવા માટે તે તે વિષયના શાસ્ત્ર પ્રત્યે અને તે તે વિષયના જ્ઞાતાઓ પ્રત્યે શ્રદ્ધા રાખવી પડે છે. એ શ્રદ્ધાથી જ તે તે વિષયમાં અનુમાન કરી તે તે શાસ્ત્રના પદાર્થોનું જ્ઞાન જીવને પ્રાપ્ત થાય છે. લોકોત્તરમાર્ગમાં પણ એવું જ બને છે. અતીન્દ્રિય પદાર્થોનું સાચું જ્ઞાન આગમમૂલક અનુમાનથી જ પ્રાપ્ત થતું હોય છે. જે અનુમાનના કારણે આગમનો વિરોધ આવે તો એ અનુમાન અનુમાન નથી, એ માનવું રહ્યું. કુતકપ્રેરિત અનુમાનથી; શાસ્ત્રની સાથે અને લોકપ્રસિદ્ધ અર્થની સાથે વિરોધ આવે છે. આથી મુમુક્ષુ આત્માઓએ તો કોઈ પણ સંયોગોમાં આ કુતર્કનો ત્યાગ કરવો જોઈએ-એ આ ગાથાનો પરમાર્થ છે.
કુતર્કનો ત્યાગ કરવાથી જીવને ઉપર જણાવ્યા મુજબ આગમનો બોધ સારી રીતે પ્રાપ્ત થાય છે. અનુમાનથી એ બોધ નિર્મળ બને છે અને વિહિત અનુષ્ઠાનોના અભ્યાસથી બોધ પરિણમે છે. આગમ, અનુમાન અને યોગાભ્યાસનો રસ-આ રણના કારણે ઉત્તમ તત્વ પ્રાપ્ત થાય છે. ઉત્તમ તત્ત્વની પ્રાપ્તિના કારણે સંમોહ અવસ્થા દૂર થાય છે. આ અસંમોહ અવસ્થાનું વર્ણન કરતાં ગ્રંથકારશ્રી ચૌદમી ગાથામાં ફરમાવે છે કેનહીં સર્વજ્ઞ જજુઆ, તેહના જે વળી દાસ, ભગતિ દેવની પણ કહી, ચિત્ર અચિત્ર પ્રકાશ, મનના ૧૪
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
