________________
પ્રાકૃતાદિનું અધ્યયન : ૫
૨. પ્રાકૃતનો દરજ્જો અને અભ્યાસક્રમ
હવે એ જરૂરી બની ગયું છે કે પ્રાકૃત ભાષાને સંસ્કૃત અને પાલીના જેવો દરજ્જો મળવો જોઈએ. પરંતુ ભારે ખેદની વાત છે કે મોટા ભાગનાં વિશ્વવિદ્યાલયોમાં પ્રાકૃત ભણાવવાની કોઈ વ્યવસ્થા નથી. અભ્યાસના વિષયોમાં જ્યાં પ્રાકૃતનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવેલ છે ત્યાં મોટે ભાગે એને ગૌણ (સબસીડિયરી) સ્થાન મળેલું છે; સંસ્કૃત તથા પાલીની જેમ એને મુખ્ય (પ્રિન્સિપલ) વિષય તરીકેનો દરજ્જો નથી અપાયો. પ્રાકૃતને મુખ્ય અને ગૌણ વિષય તરીકે ચાં-કયાં સ્થાન મળેલ છે તે નીચેની વિગતોથી જાણી શકાશે :
(૧) જ્યાં પ્રી-યુનિવર્સિટીથી એમ .એ. સુધી પ્રાકૃત મુખ્ય વિષય તરીકે લઈ શકાય છે તે યુનિવર્સિટીઓ નીચે મુજબ છે :
૪૩૩
ગુજરાત, મુંબઈ, મગધ, કર્ણાટક, નાગપુર અને જબલપુર.
(૨) બિહા૨ યુનિવર્સિટીમાં ફક્ત એમ.એ.માં જ પ્રાકૃત મુખ્ય વિષય તરીકે લઈ શકાય છે.
(૩) ગૌણ વિષય તરીકે પ્રી-યુનિવર્સિટીથી એમ.એ. સુધી પ્રાકૃત નીચેની યુનિવર્સિટીઓમાં લઈ શકાય છે.
મ.સયાજીરાવ (વડોદરા), મૈસૂર, પૂના, સરદાર પટેલ-આણંદ, વારાણસેય (સંસ્કૃત યુનિવર્સિટી) અને શિવાજી કોલ્હાપુર
(૪) ફક્ત એમ.એ.માં સંસ્કૃત, હિન્દી અથવા બીજી આધુનિક ભાષાની સાથે અર્ધા પ્રશ્નપત્ર કે એક પ્રશ્નપત્ર રૂપમાં પ્રાકૃત ભાષાના અભ્યાસને નીચેનાં વિશ્વવિદ્યાલયોમાં સ્થાન મળેલ છે :
બનારસ (હિંદુ યુનિવર્સિટી), લખનૌ, અલાહાબાદ, વિશ્વભારતી, ગૌહત્તી, યાદવપુર, દિલ્હી, ઉદયપુર, જોધપુર, રાજસ્થાન અને અલીગઢ.
૩. પાલી વિરુદ્ધ પ્રાકૃત
કેટલાંક વિશ્વવિદ્યાલયોમાં મુખ્ય અથવા ગૌણ વિષય તરીકે પાલી ભાષા અને સાહિત્યના અધ્યાપનની વ્યવસ્થા હોવા છતાં ત્યાં પ્રાકૃત ભાષા અને સાહિત્યને કશું જ સ્થાન નથી મળ્યું.
મુખ્ય વિષય તરીકે પાલીનું અધ્યાપન બનારસ (હિંદુ યુનિ.) અને માઠાવાડ યુનિવર્સિટીમાં કરાવાય છે.
પાલીનું ગૌણ વિષય તરીકે, સંસ્કૃત અથવા હિંદીની સાથે, અધ્યાપન અલીગઢ, રાજસ્થાન તેમ જ ગુરુકુલ કાંગડીમાં કરાવાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
