________________
૪૩૨
જિનમાર્ગનું અનુશીલન (૫) ભારતમાં પ્રાકૃતના અભ્યાસની સગવડઃ એક સર્વેક્ષણ
માધ્યમિક શાળાઓ, કૉલેજો, યુનિવર્સિટીઓ અને સંશોધન-સંસ્થાઓમાં પ્રાકૃતના અધ્યયન-અધ્યાપનની સ્થિતિ કંઈ ઉત્સાહપ્રેરક તો નથી જ, પણ જરૂરિયાતને પહોંચી શકાય એવી પણ નથી. એકંદરે પરિસ્થિતિ નિરાશાજનક કહી શકાય. આની સામે અત્યારે જૈન ધર્મ અને સાહિત્યના ઉત્કર્ષની દૃષ્ટિએ પ્રાકૃતના વ્યાપક અને તલસ્પર્શી અધ્યયનની કેટલી જરૂર છે એ અંગે અમે અમારા ૩૦મા તથા ૩૧મા અંકમાં (જુઓ આ વિભાગનો ત્રીજો લેખ. – સં.) વિગતે લખ્યું છે. એમાં અમે આ દિશામાં પ્રાકૃત વિદ્યામંડળ' અત્યારે કેવું ઉપયોગી કાર્ય કરી રહેલ છે એનો પણ નિર્દેશ કર્યો હતો.
પ્રાકૃત-વિદ્યામંડળે થોડા વખત પહેલાં દેશમાં પ્રાકૃતિના અધ્યયન-અધ્યાપન અંગે કેવી સ્થિતિ પ્રવર્તે છે એ સંબંધી, જુદીજુદી યુનિવર્સિટીઓનો સંપર્ક સાધીને, ઠીક-ઠીક ઉપયોગી માહિતી એકત્ર કરી છે. એ માહિતી જૈનસંઘે અને પ્રાકૃત ભાષાના ચાહકોએ ધ્યાનમાં લેવા જેવી હોવાથી અહીં રજૂ કરીએ છીએ. પ્રાકૃત-વિદ્યામંડળે તૈયાર કરેલા અહેવાલ પ્રમાણે સંસ્કૃત, પાલી અને પ્રાકૃતના અભ્યાસની સગવડ સંબંધી વસ્તુસ્થિતિ નીચે મુજબ છે : ૧. પાઠ્યક્રમ સમિતિઓ (બોર્ડ ઑફ સ્ટડીઝ)
(૧) સંસ્કૃત, પાલી અને પ્રાકૃતના અભ્યાસની સમિતિઓ (બોર્ડ) નીચેનાં વિશ્વવિદ્યાલયોમાં છે :
કુરુક્ષેત્ર, અલાહાબાદ, જબલપુર, મૈસૂર, શિવાજી યુનિ કોલ્હાપુર, વિશ્વભારતી, મ.સ.યુનિ.-વડોદરા, મુંબઈ અને કર્ણાટક.
(૨) સંસ્કૃત અને પ્રાકૃતના અભ્યાસની સમિતિઓ નીચેનાં વિશ્વવિદ્યાલયોમાં
ગુજરાત, નાગપુર, મગધ અને વારાણસેય (સંસ્કૃત યુનિવર્સિટી).
(૩) હિંદી, પાલી તેમ જ પ્રાકૃતના અભ્યાસની સમિતિ દિલ્હી અને અલીગઢ યુનિવર્સિટીમાં છે.
(૪) પ્રાકૃત અને જૈનોલોજી(જૈનવિદ્યા)ના અભ્યાસની સમિતિ બિહાર યુનિવર્સિટીમાં છે.
આમાંનાં કેટલાંક વિશ્વવિદ્યાલયોમાં તો ત્યાંની અભ્યાસસમિતિઓમાં પ્રાકૃતનો ઉલ્લેખ નામમાત્રનો જ છે; ખરી રીતે ત્યાં પ્રાકૃતના અધ્યયનની કોઈ વ્યવસ્થિત જોગવાઈ નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
