Page Text
________________
૩પ૪
જિનમાર્ગનું અનુશીલન જરૂર, ગુજરાતમાં રચાયેલ દાર્શનિક સાહિત્યમાં બૌદ્ધ અને જૈન દર્શનના ગ્રંથોનો કીમતી ફાળો, આ ગ્રંથો પ્રત્યે સેવાતો ઉપેક્ષાભાવ વગેરે વિષે તેઓએ કહ્યું –
* “ભારતીય ધર્મો, દર્શન તથા ઇતિહાસ વિષે વિદ્વાનોએ જે લખ્યું છે, તેનો આસ્વાદ નવી પેઢીને મળવાનો નથી; કારણ : વડોદરાને બાદ કરીએ, તો આપણી બધી જ યુનિવર્સિટીઓએ પરદેશી ભાષાના અધ્યયનનો લગભગ બહિષ્કાર જ કર્યો છે. આપણી યુનિવર્સિટીઓમાં સંસ્કૃતનું અધ્યયન પણ હવે ઉત્તરોત્તર ઘટતું જ જાય છે. એટલે ભારતીય ધર્મો અને દર્શનોનું મૌલિક અધ્યયન કરનારા અને કરાવનારાની સંખ્યા ઉત્તરોત્તર ઘટતી જશે. આ પરિસ્થિતિમાં જે કાંઈ શક્ય છે, તેમાં પ્રથમ તો એ કે ધર્મ અને દર્શનોના ઉત્તમ ગ્રન્થોના અનુવાદો ગુજરાતીમાં ઉપલબ્ધ થાય. પૂર્વકાળમાં આ વિષે આચાર્ય આનંદશંકર આદિએ જે કાંઈ કર્યું છે તેનું મૂલ્ય છે જ; પણ આજની પરિસ્થિતિમાં તેટલામાત્રથી સંતોષ લઈ શકાય તેમ નથી. ગુજરાતમાં જ જે દાર્શનિક સાહિત્ય લખાયું છે તેમાં બૌદ્ધ અને જૈન દાર્શનિકોનો ફાળો બહુમૂલ્ય છે તે આપણને જો વિદેશી વિદ્વાન કહે તો સ્વીકારીએ, પણ સ્વયં અભ્યાસ કરી તેનું મૂલ્યાંકન આપણે કરતા નથી. બહુ જ નમ્રતાપૂર્વક મારે એટલું કહેવાનું છે કે ભારતીય બીજાં બધાં દર્શનોનું નવનીત જો કોઈએ તારવ્યું હોય, તો તે ગુજરાતના જૈન દાર્શનિકોએ તારવ્યું છે. પણ ખેદની વાત એ છે કે આવી સંપત્તિ ગુજરાત પાસે પડી છે, છતાં તે પ્રત્યે ગુજરાતના વિદ્વાનો ઉપેક્ષાભાવ સેવે છે. ભારતીય દર્શનોના ચર્ચાક્ષેત્રમાં અન્ય બધાં દર્શનોનો વિકાસ થયા પછી જ જૈન દાર્શનિકો પ્રવેશ્યા છે; એટલે સારાસારનો વિવેક કરવાનો લાભ જૈનોને મળ્યો છે. અને આથી જ જૈનોએ દાર્શનિક ચર્ચાઓને મૂલવવા માટે નવાં કાટલાં ઊભાં કર્યા, અને તેમ કરી નયવાદ અને સાદ્વાદ-અનેકાંતવાદની શોધ કરી છે. પાંચમી શતીમાં ગુજરાતમાં થયેલા મલ્લવાદીએ ગુજરાતમાં જ જે ગ્રન્થ લખ્યો તે “નયચક્ર' છે. આ ગ્રન્થમાં તત્કાલીન ભારતીય દાર્શનિકોની વિવિધ ચર્ચાના જે ગુણ-દોષોનું વિવરણ જોવા મળે છે, તે તત્કાળના અન્ય કોઈ પણ દાર્શનિક ગ્રન્થમાં ઉપલબ્ધ નથી થતું તેમ જો કહું તો આમાં કશી જ અતિશયોક્તિ નથી કરતો. અને છતાં પણ એ પ્રત્યે ગુજરાતી વિદ્વાનોમાંથી કેટલાનું ધ્યાન ગયું છે તે પૂછવાનું મન થઈ જાય છે. આપણે આપણી પોતાની સંપત્તિની ઉપેક્ષા કરી છે, કારણ કશું જ નહીં, પણ કૂપમંડૂકતા જ છે એ મને કહેવા દો. આ પછી આઠમી શતીમાં આચાર્ય હરિભદ્ર “શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય' લખી પુનઃ સમગ્ર ભારતીય દાર્શનિક ચર્ચાઓનું જૈન દૃષ્ટિએ મૂલ્યાંકન કર્યું છે, એ વિષે પણ શ્રી મણિલાલ પછી ગુજરાતી વિદ્વાનોમાંથી કેટલાએ રસ લીધો ? આને પણ ટપી જાય એવું કાર્ય વાદીદેવસૂરિએ પ્રમાણનયતત્તાલોક' અને તેની ટીકા “સ્યાદ્વાદરત્નાકર' લખી કર્યું છે. અને એટલું જ મહત્ત્વ “સન્મતિ'ની આચાર્ય અભયદેવકૃત ટકા “વાદમહાર્ણવ'નું છે. આ પ્રકારના ગ્રન્થો સમગ્ર ભારતીય દર્શનોમાં શોધ્યા જડશે નહિ એમ જ્યારે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001145 |
| Book Title | Jinmargnu Anushilan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ratilal D Desai, Nitin R Desai |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 561 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Religion, & Articles |
| File Size | 9 MB |