Jinmargnu Anushilan

SR No.: 001145
Original Sutra Author: N/A
Author: Ratilal D Desai, Nitin R Desai
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay
Publication Year: 2003
Total Pages: 561
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Religion, & Articles
File Size: 9 MB

Page 336

૩૧૩
સંસ્કૃતિનાં મૂળતત્ત્વો : ૫
પણ અત્યારે સહકારની ભાવનાએ જે ધંધાદારી રૂપ લીધું છે અને તેને નામે જે પાર વગરની દુકાનો, સંસ્થાઓ, સોસાયટીઓ છેલ્લા દાયકામાં આપણે ત્યાં જન્મી છે, એમાં અને ઉપર સૂચવી એ સહકારવૃત્તિની વચ્ચે આભ-ધરતીનું અંતર છે.
અહીં જે સહકારની વાત કરીએ છીએ, એ તો સો ટચના સોના જેવો સ્વચ્છ છે; એમાં તો સહકાર લેનાર અને આપનાર બંને આત્મીયતાભરી કૃતાર્થતા અનુભવે છે, એમાં નકલીપણાનું તો નામનિશાન નથી હોતું. શરીરનું એક અંગ બીજા કોઈ પણ અંગની મુશ્કેલી વખતે સ્વયં એ મુકેલીનો અનુભવ કરે છેતેથી જ એને દૂર કરવા સાવ સહજપણે પોતાનો પૂરો ફાળો આપે છે. ત્યાં દુઃખી થયેલા અંગને બીજા અંગ પાસે કરગરવા નથી જવું પડતું. આવો જ હોય છે સાચો સહકાર. એને ધરતીનું કલ્પવૃક્ષ કહી શકાય.
પણ આવા સહકારનો વિચાર એક વાત છે અને એનો અમલ જુદી વાત છે; એને અતિવિરલ જ કહી શકાય ! અમૃત કંઈ દરેક કુંભમાં પ્રગટતું નથી; કલ્પવૃક્ષ કંઈ શેરીએ-શેરીએ ઊગતું નથી. પણ જો સાચી અને સર્વકલ્યાણકારી પ્રગતિ સાધવી હોય, તો એની ગુરુચાવી કેવળ સહકારની ભાવના જ છે એ પણ એટલું જ સાચું છે. નાનામોટા સહુકોઈનો અભ્યદય સાધી શકે એવું ઉમદા રસાયણ કેવળ સહકારની ભાવના જ છે.
કહેનારે કહ્યું છે કે સંઘે વિત: છ યુગ (કળિયુગમાં શક્તિનો વાસ સંઘમાં હોય છે). પણ ખરી રીતે તો એ ઉક્તિને એ રીતે સુધારવી ઘટે કે સંધે પવિત: સર્વધુ – એટલે કે દરેક યુગમાં શક્તિનો વાસ મુખ્યત્વે સંઘમાં જ હોય છે. જેટલો સહકાર ચોખ્ખો એટલો પ્રાણવાન્ સંઘ સમજવો. જ્યાં સહકારને અવકાશ મળ્યો, ત્યાં ઊંચનીચપણાને, દગાફટકાને કે સ્વાર્થપરાયણતાને સ્થાન જ નથી રહેતું.
ધર્મનાં બાહ્ય-આંતર આચરણોનો હેતુ પણ, છેવટે તો, માનવમાત્ર સાથે જ નહીં, પણ દુનિયાના જીવમાત્ર, બલ્ક પદાર્થમાત્ર સાથે કુટુંબભાવના, ભ્રાતૃભાવ કે આત્મીયતાની ભાવનાને અંતરમાં જગાડવાનો છે. અને જ્યાં બધા ય જીવો ભ્રાતૃભાવ કે મિત્રતાને અલૌકિક તાંતણે બંધાયેલા હોય, ત્યાં કોણ કોને પીડવાનો વિચાર કરી શકે ? અથવા કોણ કોનો તિરસ્કાર કરવા પ્રેરાય ? ત્યાં તો સહુ પરસ્પરનાં સુખ-દુઃખના સહભાગી બનવામાં જ ધન્યતા અનુભવે.
જૈનધર્મે વિશ્વમૈત્રીની જે ઉમદા અને ઉદાત્ત ભાવના કેળવવાનું ઉદ્ધોધન કર્યું છે, તેનું એક વહેવારુ પરિણામ તે સામાજિક સંગઠન પણ છે. તેથી સૈકે-રોકે એનું પુનઃ પુનઃ ઉચ્ચારણ થતું જ રહે છે. આમ છતાં, સમયે-સમયે પાયાની કોઈક એવી ખામી પ્રવેશી જાય છે, જેને લીધે સહકારને બદલે અલગતાની જ વિશેષ પ્રેરણા જાગે છે.