Page Text
________________
જિનમાર્ગનું અનુશીલન
અમને પૂછવામાં આવેલ પ્રશ્નનો સ્પષ્ટ ખુલાસો ઉપર મુજબ હોવા છતાં આટલાથી સંતોષ ન માનતાં, આ બાબતની ઐતિહાસિક અને તાત્ત્વિક દૃષ્ટિએ અહીં વધુ વિચારણા થાય એ અમને જરૂરી લાગે છે.
ઊંચી કહેવાતી ‘આર્ય-સંસ્કૃતિ'ની બે ખામીઓ ધ્યાનમાં લેવા જેવી છે : (૧) વર્ણોમાં બ્રાહ્મણોની પ્રધાનતા (વર્ષાનાં બ્રાહ્મળો ગુરુ:) અને (૨) સમાજમાં પુરુષોની પ્રધાનતા (સ્ત્રીશૂદ્રોનાધિયાતામ્) અથવા ‘સ્ત્રીને સ્વાતંત્ર્ય ન છાજે' તેવી માન્યતા (ન સ્ત્રી સ્વાતન્ત્રમર્દતિ). આ બે માન્યતાઓને લીધે, બીજાં ક્ષેત્રોની વાત તો દૂર રહી, ધાર્મિક કે આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રમાં પણ માનવમાત્રની તેમ જ સ્ત્રી-પુરુષની સમાનતાના ધર્મના પાયાના સિદ્ધાંતનો અસ્વીકાર કરવામાં આવ્યો.
૧૮૪
અહીં વર્ષોમાં બ્રાહ્મણોની પ્રધાનતાનો વિચાર પ્રસ્તુત નથી, એટલે સ્ત્રીજાતિ પ્રત્યેના આપણા વલણનો જ વિચાર કરવો ઇષ્ટ છે.
આર્યસંસ્કૃતિએ સ્ત્રીઓને માટે શાસ્ત્રાધ્યયનનો તેમજ સ્વાતંત્ર્યનો જે જોરદાર ઇન્કાર કર્યો, એનું એક પરિણામ તો એ આવ્યું કે “જે સમાજમાં નારીને પ્રતિષ્ઠા આપવામાં આવે છે તે સમાજ સ્વર્ગસમો સુખી બને છે' (યત્ર નાર્યસ્તુ પૂન્યને રમન્તે તત્ર દેવતા:) એ ઉદાત્ત વિચારનો કોઈ અર્થ રહેવા પામ્યો નહીં, અને મોટા ભાગનું નારીજીવન, કહેવાતા પતિતોની જેમ દીન, હીન, દુઃખપૂર્ણ બની ગયું !
સમાજમાં પુરુષની જ પ્રધાનતા અને સ્ત્રીનું કોઈ વિશિષ્ટ કે આગવું સ્થાન જ નહીં – એ દશા સમજવા માટે ઇતિહાસકાળ પૂર્વેના સમય સુધી જવાની જરૂર નથી. જેમને થઈ ગયા હજુ પૂરાં ત્રણ હજાર વર્ષ પણ થયાં નથી, તે ભગવાન પાર્શ્વનાથના ઐતિહાસિક સમયની જ વાત જોઈએ. ભગવાન પાર્શ્વનાથે ચાર યામ (ચાર મહાવ્રત)ની પ્રરૂપણા કરી હતી એ વાત જાણીતી છે. એમાં પહેલાં ત્રણ વ્રતો તે અહિંસા, સત્ય અને અસ્તેય હતાં, અને ચોથું વ્રત ‘વહ્રિદ્ધાવાળાો વેરમાં' (અપરિગ્રહ) નામે હતું; એમાં બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ એ બંને વ્રતોનો સમાવેશ થતો હતો; કારણ કે સ્ત્રીનો પણ, ધન-ધાન્ય કે ખેતરપાદરની જેમ પરિગ્રહ'માં સમાવેશ થતો હતો !
આમ ભગવાન મહાવીરસ્વામીએ જ્યારે ધર્મચક્રનું પ્રવર્તન કર્યું ત્યારે સમાજમાં તેમ જ ધર્મક્ષેત્રમાં સ્ત્રીઓનું તેમ જ દલિતો, પતિતો કે શૂદ્રોનું કોઈ સ્થાન નહોતું; એ બધાયની એકસરખી દુર્દશા હતી.
ભગવાન મહાવીરની ઉત્કૃષ્ટ આત્મસાધનાના કેન્દ્રમાં પૂર્ણ આત્મશુદ્ધિ અને એ આત્મશુદ્ધિના સાધનરૂપે અહિંસાની, વિશ્વમૈત્રીની સર્વકલ્યાણકારી ભાવના હતી. એટલે તેમણે પોતાના સંઘમાં દાખલ થવા માટે ઊંચ-નીચપણાનો કે પુરુષ-સ્ત્રીપણાનો કોઈ ભેદભાવ રાખ્યો ન હતો. તરસ્યો જીવમાત્ર જેટલી સરળતા અને સહજતાથી નદીકિનારે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001145 |
| Book Title | Jinmargnu Anushilan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ratilal D Desai, Nitin R Desai |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 561 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Religion, & Articles |
| File Size | 9 MB |